Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Síða 39

Plíníus íslands
Hidd, 2. bindi, bls. 48-94, ásamt kvæðinu
Áradalsóður, sem líklega er ort á síðustu
æviárum Jóns, hvorttveggja með skýringum
Ólafs Davíðssonar fræðimanns, en Umbót
mun vera óprentuð ennþá, svo og mestur hluti
Fjandafælu. Armanns rímur orti Jón út af
sögunni um landvættinn Armann í Armanns-
felli á Þingvöllum, 1637. Þær vom gefnar út
af Jóni Helgasyni prófessor, ásamt Ármanns
þætti eftir Jón Þorláksson í 1. bindi af Islensk
ritsíðari alda, í Kaupmannahöfn 1948. Þegar
Jón lærði var 75 ára, árið 1649, rekur hann
ævisögu sína í bundnu máli í kvæðinu Fjöl-
móði, en það er annað nafn á sendlingi. „Hann
er fúgla meinlausastur en óttast þó margt,“
segir Jón í ,náttúrufræði‘ sinni. Þetta kvæði
er að ýmsu leyti besta heimild um ævi Jóns.
Páll Eggert Ólason gaf kvæðið út með löngum
inngangi og skýringum sem sérstakt hefti
í Safni til sögu Islands V, 31. 1916. Þar er
æviágrip Jóns og ýmislegt um ritstörf hans.
í handriíinu Lbs. 2131, 4to, sem Sig-
mundur Matthíasson Long ritaði vestur í
Kanada 1894, er flokkur með 27 kvæðum,
sem eignuð eru Jóni lærða. Fyrst er langt
kvæði sem kallast Gamla taska, með marg-
víslegu efni sem minnir á Tíðfordríf, síðan
Kveðlingaflokkur kveðinn afJóni Guðmunds-
syni lærða með 26 kvæðum í vikivakastíl, flest
með afmarkaðra efni en þó margs konar. Tvö
þeirra em tímasett: „Á fannabálksvetri íyrir jól
1630“ og „Til viðvörunar. Orkt í Majus, sem
nefnt var Koparvor, 1633.“ Síðast er kvæðið
Um Gull-Bjarnarey, sem birtist í tímaritinu
Mími, í apríl 1963, með eftirmála eftir Svavar
Sigmundsson. Hin kvæðin hafa ekki verið
prentuð. Þá er talið að Jón hafí, ásamt Þorleifí
Þórðarsyni, ort Fuglakvœði sem prentað er í
íslenskum gátum...TV. bindi 1898-1903, sem
Ólafur Davíðsson safnaði. í því eru taldar 52
íslenskar fuglategundir og 10 erlendar. 1 þessu
riti eru einnig tvö vikivakakvæði eignuð Jóni.
Loks er þess að geta, að Jón lærði fékkst
mikið við afskriftir bóka og handrita, einkum
framan af árum, og notaði þá gjaman forna
handritaskrift, og teiknaði jafnvel myndir
við upphaf kafla. í söfnum eru til uppskriftir
hans aíTímatalsfrœði, Guðmundar sögu Ara-
sonar, og bænabók, sem var prentuð 1581
á Hólum. Þá segist hann hafa skrifað upp
fjórar lögbækur. Þessi rit eru skrifuð fyrir
aldamótin 1600.1 æviágripinu var getið um
uppskriftir Jóns á galdra- og lækningabókum.
Bænabókarhandritið þykir sérstaklega fagurt
og vandað.
Heimildaskrá varðandi Jón lærða
og ritverk hans
Ámi Ola, 1936: Hrakningar og víg spánverja á
Vestfjörðum 1615. Lesb. Mbl. XI (14).
Benedikt Gíslason frá Hofteigi, 1950: Jón lœrði.
Islenski bóndinn: 141-160. Rvík.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi, 1974: Skinnastaða-
menn og Hákonarstaðabók. Múlaþing 7: 6-45.
Bjami Einarsson, 1955: Munnmœlasögur 17. aldar.
ísl. rit síðari alda, gefin út af hinu ísl. fræðafélagi
í Kh., 6. bindi. Á bls. 62-76 í formála og 24-36
í aðalhluta. [Lítið ágrip um hulin pláts og yfir-
skyggða dali á Islandi o.fl.].
Bjöm K. Þórólfsson, 1950: Nokkur orð um íslenzkt
ski-ifletur. Landsbókasafn íslands. Árbók 1948-
1949, 5.-6. ár: 116-152.
Einar G. Pétursson, 1970: Jón Guðmundsson lœrði
og þjóðsagnaefni í ritum hans. Heimaritgerð í
bókmenntum til síðari hluta kandidatsprófs í
íslenzkum fræðum vorið 1970. (Obirt handrit,
113 bls., og 100 s. með uppskriftum úr hand-
ritum).
Einar G. Pétursson, 1971: Rit eignuð Jóni lærða í
Munnmælasögum 17. aldar. Afmælisrit til Dr.
phil. Steingríms Thorsteinssonar prófessors:
42-53.
Einar G. Pétursson, 1998: Eddurit Jóns Guðmunds-
sonarlœrða. I.-II. bindi. Samantektir um skilning
á Eddu og ,Ristingar‘. Þættir úr fræðasögu 17.
aldar. Stofnun Áma Magnússonar á Islandi,
Rit 46.
37