Saga - 2019, Page 193

Einar Magnúsen Jónasson var sýslumaður af gamla skólanum. Kalla
mætti að hann væri borinn til valda því hann var af rótgróinni embættis-
mannastétt. Hann nam lögfræði í Kaupmannahöfn en braskaði með fast-
eignir, víxla og skuldabréf eftir að hann settist að í Reykjavík og virtist frem-
ur þrasgefinn. Hann stóð fyrir málaferlum, sem hann tapaði flestum, skrif -
aði skammargreinar og orti níðvísur, gerði tilraunir til að hasla sér völl í
stjórnmálum og sótti árangurslaust um háar stöður. Loks var honum veitt
sýslumannsembættið á Patreksfirði árið 1918. Þar gat hann búist við að fá
að sitja nokkuð óáreittur út starfsævina, ef hann kysi svo, sem eins konar
kóngur í ríki sínu. Sýslumenn voru með allt lögreglu- og dómsvald í sínum
höndum. Stjórnvöld í Reykjavík skiptu sér yfirleitt ekki mikið af þeim.
Einar sýslumaður var kvæntur maður og hlóð niður börnum, þau urðu
sjö. Hann hafði því fyrir stóru heimili að sjá og stóð í ýmsu fjármálabraski
meðfram sýslumannsstörfum. Eftir frásögninni að dæma hafði Einar sína
hentisemi að mestu leyti og fór augsýnilega smám saman að vanrækja emb-
ætti sitt, skrifaði ekki lögboðnar skýrslur, dró mál von úr viti, hélt eftir pen-
ingum og virtist ekki gera mikinn greinarmun á persónulegu bókhaldi sínu
og bókhaldi embættisins. Hvað eftir annað, og löngu áður en Jónas frá
Hriflu varð ráðherra, voru gerðar athugasemdir við embættisfærslu hans
sunnan úr Reykjavík. Ekkert virðist þó hafa verið aðhafst í málum. Allt þetta
er tíundað í bók Davíðs Loga. Það má því segja að Einar hafi legið vel við
höggi þegar Jónas frá Hriflu varð dómsmálaráðherra og vildi hreinsa til í
„spilltu“ embættismannakerfi.
Jónas hafði þann háttinn á að gera unga menn sér handgengna, ekki síst
úr Alþýðuflokknum, og fela þeim ábyrgð. Þeir voru hin nýja stétt og vendir
dómsmálaráðherrans. Skömmu eftir að Jónas komst til valda var látið til
skarar skríða gegn hinum brotlega sýslumanni á Patreksfirði. Hvað eftir
annað voru varðskip sett undir kornunga lögfræðinga, fyrst til að rannsaka
embættisfærslu Einars og síðan setja hann af. Tveir þeirra, Stefán Jóhann
Stefánsson og Hermann Jónasson, áttu síðar eftir að verða forsætisráðherrar.
Seint í nóvember 1927 var þriðji ungi lögfræðingurinn, Bergur Jónsson,
sendur til Patreksfjarðar með bréf, undirritað af Jónasi frá Hriflu, þar sem
Einari M. Jónssyni var vikið frá um stundarsakir vegna vanrækslu á emb-
ættisfærslu. Jafnframt var Bergur, þá 27 ára, settur sýslumaður í hans stað.
Þetta varð söguleg ferð því Einar brást við með að setja rétt og fella þann
úrskurð að það væri óforsvaranlegt að afhenda embætti sitt á þeirri for -
sendu að hann væri konunglegur embættismaður og gæti ekki hlítt skipun
Jónasar dómsmálaráðherra sem nýlega hefði mátt una því að vera sagður
ærulaus í ræðu á Alþingi. Einar Magnúsen Jónasson höfðaði því til konung-
legs valds, sem löngu var horfið í raun, og var orðinn uppreisnarmaður
gegn löglegu stjórnvaldi. Hann mun hafa ætlað að standa í ístaðinu fyrir
embættismannastéttina og bjóst við fullum stuðningi Íhaldsflokksins sem
hafði hamast hatrammlega gegn Jónasi. Því var ekki að heilsa. Þetta voru
ritdómar 191
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 191