Bibliotheca Arnamagnæana - 01.12.1957, Qupperneq 19

17
han har overteki, eller slik at han og legg til ting han har funni på sjølv.
I den munnlege attgjevinga vert innhaldet utsett for eit strev etter indre
logisk og assosiativ samanheng. Forteljinga vert „heil“ på den måten at ho
gjennomfører konsekvensane av sine eigne logiske føresetnader. Finn
Oskeladden ei øks, eit grev og ei valnot, kan vi lita på at alle kjem til
nytte. Dersom utgløyming gjer at ein ting vert ståande isolert i saman-
hengen, vil han verta avslipa eller føra til omlaging av innhaldet, slik at
nytt indre samsvar kjem fram3. Denne regelen om indre konsekvens
kan ein og normalt rekna for å råda i forteljing som alt frå opphavet har
litterær form. Ut frå ålmenn røynsle kan ein i det heile venta å finna godt
indre samsvar i dei høva der den som fortel eller skriv, har fullt herre-
døme over innhaldet. Dette gjeld både tradering av folkeleg forteljings-
stoff og sjølvstendig nyskaping. Heilt annleis steller saka seg for ein av-
skrivar i mellomalderen, som mødesamt målar bokstav for bokstav på
pergamentet. Han treng ikkje leggja seg noko på minnet, og kan difor lett
gløyma samanhengen, serleg om han arbeider snøgt og slurvut. Denne
regelen for destruksjon av samanhengen kan og råka serlege eigenskapar
ved den språklege og stilistiske forma. Mest gjeld dette mindre synberre
teksteigenskapar. Meir utvendige og grove drag kan jamvel ein mindre god
avskrivar festa seg ved, og til og med føra vidare på eiga hånd.
Før var det sers vanleg å meina at det var gjennom avskriving og om-
arbeiding sogekunstverka ålment hadde vorti til. Dette er og sant t. d. om
kongesogene til Snorri Sturluson. Men der er det ikkje snakk om vanleg
avskrivarverksemd. Der har vi hovudsakeleg å gjera med primær ny-
skaping av kunstnarlege heilskapar ved hjelp av eldre tilfang4. Dette er
det rakt motsette av den nedbryting av kunstheilskapen og utbrodering av
tilfellelege detaljar som jamt går føre seg i avskrifter og sekundære om-
arbeidingar. Nøye kjennskap til den logiske og kunstnarlege totalstruk-
turen kan såleis vera avgjerande når ein skal døma om genesen5.
I høve der ein har valet mellom ei (logisk og estetisk) meir konsekvent
3 Professor dr. Svale Solheim, som eg har drøfta dette spørsmålet med, held fram
at strevet etter vøling av samanhengen gjer seg serleg sterkt gjeldande hjå dei
mest dugande tradisjonsberarane (forteljarane). Hjå desse skjer det ei meir eller
mindre medviten utfylling og fornying av innhaldet. - Jfr. og A. Wesselski: Ver-
such einer Theorie des Marchens s. 122-123.
* Jfr. S. Porsteinsson i SamtiS og saga IV 260.
5 Eit liknande syn på framvoksteren av kunstnarlege heilskapar er aksentuert av
P. Rubow (Two Essays s. 35-36).
2 Bibliotheca Arnarnagnæana, XVIII