Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 33

Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 33
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 3534 Basel en fór þaðan yfir í Genfarakademíuna þar sem hann lærði hjá Burlamaqui sem þá var þekktur fræðimaður um lög þjóðanna og þar kynntist hann verkum Wolff og þá varð ekki aftur snúið. Vattel stefndi á þessum tíma á frama sem diplómat í þjónustu Prússlands og síðar Saxlands en lítið gekk upp í þeim fyrirætlunum hans og sneri hann þá heim til Neuchatel þar sem hann sat næsta áratuginn eða svo við skriftir um þjóðarétt. Höfuðrit Vattel um þjóðarétt, The Law of Nations — or the Principles of Natural Law Applied to the Conduct and to the Affairs of Nations and of Sovereigns — kom fyrst út á frönsku árið 1757 og sló þegar í gegn en engin bók um þjóðarétt önnur en De juri beli ac pacis hafði viðlíka áhrif. Útgáfan vakti slíka athygli valdhafa í Evrópu og víðar að Friðrik Ágústus II. af Saxlandi kvaddi Vattel þegar á sinn fund til Dresden og bauð honum stöðu diplómats sem hann þáði enda hafði hann lengi framan af ævi þráð slíkt tækifæri. Velgengni bókarinnar héldu engin bönd og frá meginlandinu breiddist hún út í þýddum útgáfum til Englands og síðan til Bandaríkjanna og frá 18. og fram á 19. öld varð Þjóðaréttur Vattel leiðandi rit.102 En hvað var það sem olli slíkum straumhvörfum með útgáfu ritsins? Einfalda svarið er að þarna kom í fyrsta skipti fyrir sjónir manna fræðirit sem gaf heildstæða mynd af þjóðarétti sem sérstöku réttarkerfi formlega fullvalda og jafnstæðra ríkja sem fól í sér greiningu á reglum um samskipti þeirra í stríði jafnt sem á friðartímum. En fram til þess hafði þjóðaréttur fremur verið skilgreindur sem safn altækra reglna óháð ríkjum sem þjóðréttaraðilum, meira í anda ius gentium í Rómarrétti, reglna sem áttu allt eins við um einstaklinga. Má því segja að einstaklingar og önnur samskipti aðila á milli landa en á milli ríkjanna sem slíkra hafi fyrst verið tekið alfarið út úr menginu sem grundvöllur þjóðaréttar hjá Vattel. Vattel sótti einnig mjög í smiðju Wolff um ýmis efni, til dæmis varðandi áhersluna á formlegt jafnræði fullvalda ríkja að þjóðarétti, en við bættist nú sú nýstárlega hugsun í anda síðari tíma vildarréttar að einungis ríkin væru þess umkomin að afmarka réttindi og skyldur að þjóðarétti. Var nálgun Vattel þó alls ekki sú að eðlisréttur væri þýðingarlaus við greiningu á þjóðarétti þótt áherslan væri á sammæli ríkja enda taldi hann sig feta í fótspor Grótíusar og Wolff í þeim efnum. Það sem þó kannski skiptir ekki síður máli er að Vattel setur fyrstur fram efnisreglur þjóðaréttarins á þann skipulega hátt sem við þekkjum í dag í ritum um almennan þjóðarétt, þar sem lið fyrir lið eru skilgreindar og útskýrðar gildandi reglur réttarins um ríkið sem þjóðréttaraðila, þjóðréttarsamninga, lögsögu ríkja, úrlendisrétt, lög í stríði og ábyrgð ríkja, o.s.frv.103 Annað sem einnig aðgreinir Vattel frá fyrirrennurum hans og tengir framlag hans við síðari tíma þróun í átt til vildarréttar er nýstárleg áhersla á mikilvægi málsmeðferðarreglna í samskiptum ríkja.104 Þá hafði það þýðingu að Vattel skrifaði á frönsku en ekki á latínu og textinn var aðgengilegur. Fulltrúar ríkja höfðu einnig eðlilega áhuga á hugmyndum Vattel þar sem nálgun hans fól einnig í sér frelsi fullvalda ríkja til 102 Emmanuelle Jounnet, „Emer de Vattel (1714–1767)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1118. 103 Sama heimild bls. 1119–1120. 104 Koskenniemi (n 4) bls. 120. þess að ráða til lykta sínum innri málum án afskipta annars konar þjóðaréttar.105 Nálgun sem náði svo að segja vissum hápunkti undir lok 19. aldar, en hefur aftur látið nokkuð undan síga eftir síðari heimsstyrjöld og allt til dagsins í dag með uppgangi hugmynda um einstaklingsbundin og ófrávíkjanleg réttindi einstaklinga að þjóðarétti. Sem fyrr segir leit Vattel mjög til Wolff og verka hans sem leiðarljóss en nálgaðist viðfangsefnið þó meira í anda aðleiðslu út frá framkvæmd ríkja fremur en sem rökfræðilega afleiðslu í anda Wolff, en Vattel var sérlega umhugað um að verk hans hefðu hagnýtt gildi. Í anda Grótíusar og Wolff vísaði Vattel þó til þess að helgustu reglur þjóðaréttarins mætti leiða af eðlisrétti og hélt sig við fjórgreiningu Wolff á reglum þjóðaréttar sem leiddu þá ýmist af eðlisrétti, samkomulagi ríkja, beinu eða óbeinu, og loks væru það almennar reglur í anda ius gentium sem ríki almennt töldust hafa gengist við og yrðu þá að hlíta. Vattel útfærði einnig frekar hugmyndir Pufendorf og Wolff um formlegt jafnræði fullvalda ríkja að þjóðarétti. En þótt Vattel gæfi þannig eðlisrétti að hætti fyrirrennara sinna slíkt formlegt vægi og sess þá útfærði hann sýn sína á regluverk þjóðaréttar þannig að þótt eðlisréttur fæli í sér skuldbindingar sem mæddu á samvisku valdhafanna þá væru það þó þeir flokkar reglna sem væru mannasetningar sem einkum hefðu praktíska þýðingu í samskiptum ríkja.106 Er ljóst að Vattel hafði með þeirri nálgun varðað veginn í átt til áherslna í anda vildarréttar í þjóðarétti á 19. öld. Framangreint tímabil í sögu þjóðaréttar á 18. öld var í raun sérlega frjótt og áhugavert og vissulega hefði hér mátt kynna til sögunnar mun fleiri fræðimenn sem settu þá svip sinn á þróun þjóðaréttar í ýmsum efnum en þetta var gullöld fjölfræðinga sem skrifuðu margra binda doðranta, þar á meðal um þjóðarétt. Hér verður það þó látið kyrrt liggja að staldra mikið lengur við það, en þess í stað verður nú aðeins vikið að áhrifaríkum hugmyndum nokkurra helstu heimspekinga í Evrópu frá 18. og fram á 19. öld, sem varða alþjóðasamskipti og þjóðarétt, þ.e. þeirra Rousseau, Kant og Hegel, en þeir áttu hver með sínum hætti eftir að marka viss spor fram í tímann þegar kemur kenningum um þjóðarétt. Þetta voru átakatímar í Evrópu sem náðu hámarki með frönsku byltingunni undir lok 18. aldar og síðan í Napóleonstríðunum á öndverðri 19. öld sem lyktaði með Vínarfriði árið 1815. Frá upplýsingunni tók við háskeið iðnbyltingar á Vesturlöndum, öld íhaldssemi, en víða í bland við uppgang þjóðernisrómantíkur, en frá sjónarhóli þjóðaréttar helst þróun í átt til þeirrar sýnar að þjóðaréttur væri hreinn vildarréttur. 105 Jounnet (n 102) bls. 1121. 106 Neff (n 5) bls. 194–198.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216
Page 217
Page 218
Page 219
Page 220
Page 221
Page 222
Page 223
Page 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.