Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 33

Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 33
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 3534 Basel en fór þaðan yfir í Genfarakademíuna þar sem hann lærði hjá Burlamaqui sem þá var þekktur fræðimaður um lög þjóðanna og þar kynntist hann verkum Wolff og þá varð ekki aftur snúið. Vattel stefndi á þessum tíma á frama sem diplómat í þjónustu Prússlands og síðar Saxlands en lítið gekk upp í þeim fyrirætlunum hans og sneri hann þá heim til Neuchatel þar sem hann sat næsta áratuginn eða svo við skriftir um þjóðarétt. Höfuðrit Vattel um þjóðarétt, The Law of Nations — or the Principles of Natural Law Applied to the Conduct and to the Affairs of Nations and of Sovereigns — kom fyrst út á frönsku árið 1757 og sló þegar í gegn en engin bók um þjóðarétt önnur en De juri beli ac pacis hafði viðlíka áhrif. Útgáfan vakti slíka athygli valdhafa í Evrópu og víðar að Friðrik Ágústus II. af Saxlandi kvaddi Vattel þegar á sinn fund til Dresden og bauð honum stöðu diplómats sem hann þáði enda hafði hann lengi framan af ævi þráð slíkt tækifæri. Velgengni bókarinnar héldu engin bönd og frá meginlandinu breiddist hún út í þýddum útgáfum til Englands og síðan til Bandaríkjanna og frá 18. og fram á 19. öld varð Þjóðaréttur Vattel leiðandi rit.102 En hvað var það sem olli slíkum straumhvörfum með útgáfu ritsins? Einfalda svarið er að þarna kom í fyrsta skipti fyrir sjónir manna fræðirit sem gaf heildstæða mynd af þjóðarétti sem sérstöku réttarkerfi formlega fullvalda og jafnstæðra ríkja sem fól í sér greiningu á reglum um samskipti þeirra í stríði jafnt sem á friðartímum. En fram til þess hafði þjóðaréttur fremur verið skilgreindur sem safn altækra reglna óháð ríkjum sem þjóðréttaraðilum, meira í anda ius gentium í Rómarrétti, reglna sem áttu allt eins við um einstaklinga. Má því segja að einstaklingar og önnur samskipti aðila á milli landa en á milli ríkjanna sem slíkra hafi fyrst verið tekið alfarið út úr menginu sem grundvöllur þjóðaréttar hjá Vattel. Vattel sótti einnig mjög í smiðju Wolff um ýmis efni, til dæmis varðandi áhersluna á formlegt jafnræði fullvalda ríkja að þjóðarétti, en við bættist nú sú nýstárlega hugsun í anda síðari tíma vildarréttar að einungis ríkin væru þess umkomin að afmarka réttindi og skyldur að þjóðarétti. Var nálgun Vattel þó alls ekki sú að eðlisréttur væri þýðingarlaus við greiningu á þjóðarétti þótt áherslan væri á sammæli ríkja enda taldi hann sig feta í fótspor Grótíusar og Wolff í þeim efnum. Það sem þó kannski skiptir ekki síður máli er að Vattel setur fyrstur fram efnisreglur þjóðaréttarins á þann skipulega hátt sem við þekkjum í dag í ritum um almennan þjóðarétt, þar sem lið fyrir lið eru skilgreindar og útskýrðar gildandi reglur réttarins um ríkið sem þjóðréttaraðila, þjóðréttarsamninga, lögsögu ríkja, úrlendisrétt, lög í stríði og ábyrgð ríkja, o.s.frv.103 Annað sem einnig aðgreinir Vattel frá fyrirrennurum hans og tengir framlag hans við síðari tíma þróun í átt til vildarréttar er nýstárleg áhersla á mikilvægi málsmeðferðarreglna í samskiptum ríkja.104 Þá hafði það þýðingu að Vattel skrifaði á frönsku en ekki á latínu og textinn var aðgengilegur. Fulltrúar ríkja höfðu einnig eðlilega áhuga á hugmyndum Vattel þar sem nálgun hans fól einnig í sér frelsi fullvalda ríkja til 102 Emmanuelle Jounnet, „Emer de Vattel (1714–1767)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1118. 103 Sama heimild bls. 1119–1120. 104 Koskenniemi (n 4) bls. 120. þess að ráða til lykta sínum innri málum án afskipta annars konar þjóðaréttar.105 Nálgun sem náði svo að segja vissum hápunkti undir lok 19. aldar, en hefur aftur látið nokkuð undan síga eftir síðari heimsstyrjöld og allt til dagsins í dag með uppgangi hugmynda um einstaklingsbundin og ófrávíkjanleg réttindi einstaklinga að þjóðarétti. Sem fyrr segir leit Vattel mjög til Wolff og verka hans sem leiðarljóss en nálgaðist viðfangsefnið þó meira í anda aðleiðslu út frá framkvæmd ríkja fremur en sem rökfræðilega afleiðslu í anda Wolff, en Vattel var sérlega umhugað um að verk hans hefðu hagnýtt gildi. Í anda Grótíusar og Wolff vísaði Vattel þó til þess að helgustu reglur þjóðaréttarins mætti leiða af eðlisrétti og hélt sig við fjórgreiningu Wolff á reglum þjóðaréttar sem leiddu þá ýmist af eðlisrétti, samkomulagi ríkja, beinu eða óbeinu, og loks væru það almennar reglur í anda ius gentium sem ríki almennt töldust hafa gengist við og yrðu þá að hlíta. Vattel útfærði einnig frekar hugmyndir Pufendorf og Wolff um formlegt jafnræði fullvalda ríkja að þjóðarétti. En þótt Vattel gæfi þannig eðlisrétti að hætti fyrirrennara sinna slíkt formlegt vægi og sess þá útfærði hann sýn sína á regluverk þjóðaréttar þannig að þótt eðlisréttur fæli í sér skuldbindingar sem mæddu á samvisku valdhafanna þá væru það þó þeir flokkar reglna sem væru mannasetningar sem einkum hefðu praktíska þýðingu í samskiptum ríkja.106 Er ljóst að Vattel hafði með þeirri nálgun varðað veginn í átt til áherslna í anda vildarréttar í þjóðarétti á 19. öld. Framangreint tímabil í sögu þjóðaréttar á 18. öld var í raun sérlega frjótt og áhugavert og vissulega hefði hér mátt kynna til sögunnar mun fleiri fræðimenn sem settu þá svip sinn á þróun þjóðaréttar í ýmsum efnum en þetta var gullöld fjölfræðinga sem skrifuðu margra binda doðranta, þar á meðal um þjóðarétt. Hér verður það þó látið kyrrt liggja að staldra mikið lengur við það, en þess í stað verður nú aðeins vikið að áhrifaríkum hugmyndum nokkurra helstu heimspekinga í Evrópu frá 18. og fram á 19. öld, sem varða alþjóðasamskipti og þjóðarétt, þ.e. þeirra Rousseau, Kant og Hegel, en þeir áttu hver með sínum hætti eftir að marka viss spor fram í tímann þegar kemur kenningum um þjóðarétt. Þetta voru átakatímar í Evrópu sem náðu hámarki með frönsku byltingunni undir lok 18. aldar og síðan í Napóleonstríðunum á öndverðri 19. öld sem lyktaði með Vínarfriði árið 1815. Frá upplýsingunni tók við háskeið iðnbyltingar á Vesturlöndum, öld íhaldssemi, en víða í bland við uppgang þjóðernisrómantíkur, en frá sjónarhóli þjóðaréttar helst þróun í átt til þeirrar sýnar að þjóðaréttur væri hreinn vildarréttur. 105 Jounnet (n 102) bls. 1121. 106 Neff (n 5) bls. 194–198.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224

x

Helga Law Journal

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.