Andvari - 01.01.2013, Side 172

170
GUNNAR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Kazantzakis spyr um mennskuna, hvað er það að lifa eins og maður? Þetta
þema svífur yfir krossfestingu Jesú, lifði hann eins og maður? Hann virðist
vera svo órafjarri Sorbasi, sem sver sig í ætt við eitthvað upprunalegt. Sá
Kristur trúarinnar sem Kazantzakis þekkti var holdi klæddur fulltrúi þess
kristindóms sem mótaðist í Rómaveldi á tímum Konstantínusar keisara á
fjórðu öld, hins nýplatónska kristindóms. Þá var það ekki aðeins guðfræðin
heldur einnig guðsþjónustan sem fór í farveg keisaratilbeiðslunnar: líkt og
keisarinn á hásæti sínu í höll sinni verður Jesús nú keisarinn voldugi og alvar-
legi, í gullbúnu hásæti fyrir miðjum helgidómi, þar fer nú tilbeiðsla hins nýja
keisara himins og jarðar fram, hins krossfesta og upprisna.
í draumsýn Jesú í Síðustu freistingunni er horft til hins möguleikans, hér
er það ekki keisarinn og hin nýplatónska heimssýn þar sem efnið er af hinu
vonda en andinn af hinu góða. Með öðrum orðum: þar sem tvíhyggja holds
og anda er alls ráðandi, þar sem Guð er andans megin en djöfullinn efnis-
ins megin. Draumsýn hins krossfesta Jesú Kazantzakis er andstæð þessu. I
draumsýninni er engin tvíhyggja lengur, því að hér er hann orðinn að hinum
gríska Alexis Sorbasi, hér er það hinn ævaforni átrúnaður Krítverja, mínos-
dýrkunin, hin forna trúarmenning, sem skín í gegn.
í mínosdýrkuninni er engum nýplatónisma fyrir að fara, enda var heim-
spekin ekki komin fram á sjónarsviðið, hér er engin tvíhyggja efnis og anda,
hér er holdið ekki illt heldur gott, jafnvel heilagt. Hér er hrifningin mark-
miðið, ekki kyrrð spekinnar. í hljóðfæraleik, söng, leikjum og dansi er ein-
staklingurinn hrifinn með, mannfjöldinn lifir sig inn í algleymi stundarinnar,
hér eru engin skil lengur milli holdsins og andans, hér er allt eitt, allt endur-
speglun á guðdóminum sem tekur manninn allan á vald sitt og skilar honum
aftur örþreyttum inn í algleymi svefnsins, skilar honum sem manneskju af
holdi og anda.
Blómaskeið mínosmenningarinnar var á öðru árþúsundi fyrir Krists burð,
nafnið fær hún af Mínosi konungi á Krít en um þann son höfuðguðsins Seifs
eru litríkar sagnir, og einnig um konu hans sem eignaðist afkvæmi með naut-
inu sem konungi hafði verið sent af guðunum, það afkvæmi var blendings-
veran Minotauros, maður með nautshaus, sem lifði lokaður inni í völundar-
húsinu mikla alla ævi.
Mínosmenningin virðist hafa komist af án bókmennta en aftur á móti er
myndlistararfleifðin glæsileg: vasar og styttur, allt myndskreytt í bak og fyrir.
Æðsti guðdómur mínosmenningarinnar var Gyðjan mikla, sem víða birtist í
list Krítverja frá þessu tímabili, ásamt myndum af framhlið helgidómsins þar
sem hún ræður ríkjum. Talið er fullvíst að nautið tengist ekki guðdómi eða
tilbeiðslu en hins vegar kom það við sögu í tilbeiðsluathöfnum fyrir gyðjuna
miklu. Nautið er frjósemistákn, sem vísar til frumkraftsins mikla í lífi og til-
vist heimsins. Helgidómarnir eru staðir þar sem Gyðjan mikla birtist, þar er