Jökull - 01.01.2021, Qupperneq 130

Einar B. Pálsson
En annað var, sem gerði verkið sérlega erfitt. Það
voru hin fjölmörgu íslög í jökulsnjónum, er myndast
hvert um sig á jökulyfirborði, þegar skiptast á þíðviðri
og frost, og hverfa svo undir nýjan snjó. Það var ær-
ið verk fyrir okkur fjóra að ljúka þessu verki á einum
degi, en undan því varð ekki vikist vegna veðurofsans.
Seint um kvöldið var íbúðin tilbúin í íshellinum
og við fluttum inn. Íbúðin var þröng, þegar við lág-
um allir, svo að við lá, að ef einn þurfti að snúa sér,
þyrftu allir hinir að snúa sér um leið. Við steinsváfum
um nóttina örþreyttir. Við lágum það djúpt í jöklin-
um, að við heyrðum ekki í veðurhamnum fyrir ofan,
auk þess sem við höfðum byrgt opið með skíðum og
sleða. Loftþyngdarmælir, sem við höfðum meðferðis,
sýndi að íshellirinn væri í 1245 m hæð yfir sjó.
Þegar við fórum að huga að matseld, lá fyrst fyr-
ir að bræða snjó. Við höfðum olíuprímus til þess og
hann gefur koltvíildi (öðru nafni kolsýru) frá sér, sem
er eðlisþyngri en andrúmsloftið og við lágum á botn-
inum í djúpri gryfju úr snjó með þéttsettum láréttum
íslögum. Við höfðum áður notað prímus í snjóhúsi,
en ekki niðri í gryfju. Gæti hugsast, að við mynd-
um sofna svefninum langa í kaldri gröf Mýrdalsjök-
uls, þreyttir sem við vorum.
Svo sem högum okkar var komið, lá varla annað
fyrir en að láta reyna á þetta. Við kyntum prímusinn
og þefuðum langa hríð í allar áttir en ekkert misjafnt
fannst. Svo var ályktað, að heilnæmur snjór og klaki
Mýrdalsjökuls myndi sjá um að drekka í sig ólyfjan
prímussins.
Það er eitt megineinkenni jökuls, að á hann of-
anverðan fellur meiri snjór á vetri en nær að þiðna á
sumri. Allan tímann fellur ryk úr lofti og sest á snjó-
inn. Stundum fellur samt meira ryk en ella, t.d. af
sandbyl eða öskufalli. Jökull bráðnar einkum á yfir-
borði. Vatnið sígur niður eða gufar upp, en rykið situr
eftir á yfirborðinu. Þar er því snjórinn dekkri en ella
og myndar þunnt, dökkt sumarlag á jöklinum eftir að
nýr snjór fer að safnast saman ofan á honum á hausti.
Þegar við grófum gryfjuna fyrir íshellinn, kom-
um við niður á dökkleitt lag á fjögurra metra dýpi,
sem leit út fyrir að vera snjófyrningin frá sumrinu
á undan. Það hefði verið í samræmi við það, sem
sænsk-íslenski Vatnajökulsleiðangurinn 1936 komst
að á Vatnajökli. Jón Eyþórsson var annar af leiðtogum
þess leiðangurs. Þessir fjórir metrar áttu eftir að verða
okkur afdrifaríkir.
Næsta morgun var maður sendur upp á jökulyfir-
borð til þess að huga að veðrinu. Hann kom skjótt
niður aftur og tilkynnti, að alls ekki væri ferðaveður,
svo að sjálfgefið var að fara ekki, enda var tilgangur
okkar að fá yfirsýn yfir Mýrdalsjökul og hans aðskilj-
anlegu náttúrur og hvað rannsaka mætti með mæling-
um, ekki síst með hliðsjón af Kötlu og Kötluhlaupum.
Það hafði ekki verið gert áður.
Við máttum dúsa í íshellinum og við hann í þrjár
nætur og fjóra daga vegna veðurs. En svo birti og við
vorum fljótir að koma okkur af stað, þótt komið væri
kvöld. Við gengum yfir vestustu jökulbunguna. Hún
var brött og sprungin og sleðinn þungur í taumi. Efst
á bungunni var þokuslæðingur. Þegar komið var yfir
bunguna varð allt léttara, nema þokan. Hún varð niða-
dimm. Við tjölduðum um hánótt og höfðum þá gengið
um 10 km frá íshellinum. Við höfðum ekkert ábyggi-
legt kort og vissum ekki, að við höfðum gengið um
hæsta stað Mýrdalsjökuls. Bungan sú var nafnlaus þá
eins og flest annað á jöklinum, en nefnist nú Goða-
bunga að tillögu Jóns Eyþórssonar. Frá henni fellur
skriðjökull bratt niður í átt að Goðalandi.
Hinn nýi tjaldstaður var mjög miðsvæðis á há-
jöklinum, austan við Goðabungu en skammt vestan
við staðinn, þar sem menn töldu Kötlugjá vera undir.
Steinþór Sigurðsson miðaði „Kötlustaðinn“ reynd-
ar út með landmælingatækjum eftir ljósmyndum af
Kötlugosinu 1918, sem teknar voru úr byggð. Það-
an sést lítið sem ekki til kennileita utan jökulsins og
enga missmíði var að sjá þar á jökulyfirborðinu.
Þarna gistum við fjórar nætur í góðu veðri, þótt
þokan væri oftast á næsta leiti og birgði stundum sýn.
Við gátum þurrkað föt okkar og svefnpoka eftir dvöl-
ina í íshellinum og fórum lausgangandi á skíðum vítt
um hájökulinn til skoðunar og mælinga, þ.á m. til
Kötlukolla, sem við nefndum svo, og á Suðurbungu
(heitir nú Háabunga), sem reyndist ekki vera eigin-
leg bunga, heldur tiltölulega mjór og langur hryggur
á suðurjaðri jökulsins og annar hæsti staður hans. Þar
er suðurbrún Mýrdalsjökuls, sem ber við loft neðan úr
Mýrdal.
Steinþór, sá reyndi mælingamaður, lét sig ekki
muna um að koma sér upp prívat-þríhyrningakerfi til
128 JÖKULL No. 71, 2021