Jökull - 01.01.2021, Page 132

Einar B. Pálsson
Stikurnar sem átti að setja upp á jöklinum, voru
úr hikkoríu, amerískri viðartegund, sem er mjög hörð
og sterk, og einkum þekkt sem efni í skíði. Þegar
innflutningur á skíðum stöðvaðist vegna heimsstyrj-
aldarinnar, tók Benedikt Eyþórsson, húsgagnasmiður,
bróðir Jóns, að smíða skíði hér á verkstæði sínu. Það
hafði hann lært í Noregi. En smíðaefnið, hikkoría,
fékkst flutt inn frá Ameríku og því gátum við fengið
það hér. Stikuefnið var um 4 m á lengd og 3,2 cm á
kant. Með því að skeyta saman heila stöng og hálfa
mátti fá stiku, sem var tæpir 6 metar á lengd.
Lagt var upp í þessa jökulferð frá Sólheimakoti í
Mýrdal með 7 hesta undir klyfjum og Sigurð bónda
ríðandi, en jökulfarar gengu. Þannig var farið nokk-
urn spöl upp sjálfan jökulinn og hestarnir svo send-
ir til byggða. Síðan drógu leiðangursmenn farangur
ásamt stöngum á sleða upp á hájökulinn. Þar var kom-
ið í bækistöð. Þá var vika liðin af ferðinni, sem hafði
verið sérlega tafsöm og erfið vegna veðurs og færðar.
Alls tók leiðangurinn 20 daga.
Tuttugur stikur voru settar upp á hájöklinum eins
og Steinþór hafði áætlað. Þær mynduðu beinar línur
sem skárust líkt og á skákborði. Bil milli þeirra var
um 2 km. Þeim var stungið vel niður í snjóinn og hver
þeirra styrkt með þrem stögum. Síðan mældi Steinþór
lárétta og lóðrétta stöðu hverrar stiku.
Þetta allt reyndist ákaflega erfitt verk vegna veð-
urs og erfiðrar færðar. Stormur með regni eða slyddu,
svo að menn urðu holdvotir, snögg skipti á þíðu og
frosti og afleitt færi, hvort heldur á skíðum væri eða
lausfóta. Og þoka flesta daga. Furðu vakti, að Stein-
þóri skyldi takast að ljúka landmælingaþætti verks-
ins, slíkri nákvæmnisvinnu sem þar er, við þessar
aðstæður. En hann hafði einstæðan hæfileika til að
hugsa skýrt, þótt hann væri í senn þreyttur, kaldur og
svangur.
Næsta sumar, í ágúst 1944, var enn farinn leið-
angur á Mýrdalsjökul, sem ég tók þátt í, og vorum
við nú sex saman. Auk okkar Steinþórs og Jóns Ey-
þórssonar voru Árni Þ. Árnason, Árni Stefánsson og
Franz bróðir minn. Enn á ný lentum við í hrakviðri
í Mýrdalnum og komumst ekki upp á jökul fyrr en á
fjórða ferðardegi. Við höfðum 8 hesta undir klyfjum
og fengum 6 menn að auki til að aðstoða okkur við
að draga sleðann alveg upp á jökulinn, ef hann skyldi
reynast ófær hestunum. Það vildum við reyna í þessari
ferð. Við höfðum tvö tjöld og byrði af nýjum stöngum
meðferðis til þess að framlengja stikurnar frá fyrra ári,
sem við vonuðum að finna. Þessi leiðangur stóð í 15
daga. Okkur tókst að komast í þoku með klyfjalest-
ina yfir sprungubeltið í suðurkanti jökulsins og síðan
að halda áfram viðstöðulaust þar til komið var á sömu
slóðir á hájöklinum og bækistöðin hafði verið árið áð-
ur. Það var mikill léttir.
Tjaldstaður var valinn rétt við efstu jökulsprung-
una, sem við sáum í upptökum Höfðabrekkujökuls,
um það bil í 1200 m hæð. Fylgdarmenn snéru sem
hraðast aftur til byggða með hestana í þokunni.
En hvar voru nú stikurnar frá fyrra hausti? Við
sáum enga. Skyggni var hreint ekki gott. Enginn
sagði neitt, en hver hugsaði sitt. Á jökli getur allt
komið fyrir, og tjóir ekki um að tala. Við tjölduð-
um og bjuggum um okkur undir nóttina og nýjan dag.
Næsta morgun byrjuðum við Jón strax að grafa gryfju
til þess að mæla snjófyrninguna. Slíkt er venjulega
mikið verk á suðurjöklum landsins og veitir að jafn-
aði ekki af tímanum til þess. Nú höfðum við tjaldað
rétt hjá jökulsprungu, sem var um 1,5 m breið við yf-
irborð jökulsins. Með því að grafa gryfjuna í sjálfum
sprungubarminum gátum við látið snjóinn falla niður
í sprunguna í stað erfiðisins að kasta honum upp úr
gryfjunni. þetta var nokkuð válegur vinnustaður, þeg-
ar gryfjan dýpkaði.
Steinþór og hinir félagar okkar þrír stigu á skíð-
in og fóru að leita að stikunum, tveir og tveir saman.
Þeir komu til baka undir hádegi og höfðu ekki fundið
neina. Seinna fannst reyndar ein stika fallin, sem reist
hafði verið norður við Kötlukoll á stað, þar sem bú-
ast mátti við að lítt myndi fenna að henni. Við okkur
blasti, að tilraun okkar til að merkja jökulyfirborðið til
fleiri ára hafði ekki tekist. Ekkert þýddi að sýta það.
Það var líka þáttur af reynslunni. En hver var orsökin?
Við Jón höfðum grafið dýpra og dýpra um dag-
inn og alltaf í hreinum hvítum snjó. Þegar við vorum
komnir niður fyrir 4 metra og ekkert dökkleitt sum-
arlag kom í ljós, fór málið að vandast. Menn fara
yfirleitt ekki með stiga með sér á jökul. Því þarf að
gera snjóþrep niður í slíka gryfju og til þess þarf rými
til viðbótar. Og á eina hlið var gínandi sprungan.
130 JÖKULL No. 71, 2021