Jökull - 01.01.2021, Qupperneq 133

Jöklarannsóknir á Íslandi á fimmta áratugnum
Eftir að félagar okkar komu heim úr stikuleitinni,
var varla um annað að ræða en að reyna að finna sum-
arlagið í sprunguveggnum sjálfum með því að síga
í jökulssprunguna, finna dökkleitt snjólag í sprungu-
veggnum, sem metið yrði sem sumarlag og mæla með
málbandi dýpt þess. Við vorum nú ekki beinlínis van-
ir sigmenn, en jöklabönd höfðum við að sjálfsögðu og
kunnum að fást við hnúta.
Mestur verkmaður okkar var Árni Stefánsson.
Hann seig fyrstur og prófaði aðferðina. Mælingasér-
fræðingurinn Steinþór seig næstur og dýpra. Hann
fann, hvernig best væri að mæla dýpt snjó- og ís-
laganna í sprunguveggnum. Það var hreint ekki svo
einfalt við þessar aðstæður. Loks seig Jón Eyþórs-
son, jöklafræðingur okkar, til þess að skoða snjó-
lögin og ákvarða, hver þeirra væru sumarlög. Hann
hafði reynslu af þess háttar ákvörðunum í snjógryfj-
um Sænsk-íslenska leiðangursins átta árum fyrr.
Niðurstaðan var, að snjólagið frá september 1943
til ágúst 1944 væri 785 cm á þykkt í jöklinum. Þegar
það kom í ljós, var ákveðið að síga dýpra í sprunguna
og freista þess að mæla einnig snjólagið milli sumr-
anna 1942 og 1943. Það reyndist vera 470 cm. Það
var sama jökullagið og við grófum íshellinn í fyrir ári.
Þar var lagþykktin 4 m. Jón athugaði einnig og skrá-
setti, hvernig efra jökullagið (1943–1944) væri sam-
sett úr ís- og snjólögum. Í því mátti greina 38 mis-
munandi lög, snjó og ís á víxl, sem eru til marks um
umhleypingana uppi á Mýrdalsjökli. Hin mikla þykkt
þessa jökullags kom okkur á óvart. Hún var miklu
meiri en menn höfðu fundið á Vatnajökli. Nú furð-
uðum við okkur ekki lengur á því, að stikurnar okkar
væru glataðar. Höfðum við þarna fundið, hvar mestu
snjófyrningar verða á Íslandi? Eða í heimi?
Nú kom upp spurningin, hvað skyldi gera við allt
stikuefnið, sem við höfðum flutt upp á jökulinn með
ærinni fyrirhöfn. Hugmynd kom upp að búa til eitt-
hvert mannvirki, sem ekki hlyti að fenna í kaf á kom-
andi vetri. Ég hannaði „turn“ úr öllu stikuefninu.
Hann átti að vera þrístrend trégrind, sem gerð væri
formstíf með krossböndum úr tjörubornu trollgarni en
haldið fastri með stögum, til þriggja átta. Hæð hans
yrði alls rúmir 12 metrar, þar af um 2,5 metrar grafn-
ir í snjó í upphafi, að hluta vegna væntanlegar snjó-
bráðnunar fram eftir sumrinu.
Árni Stefánsson stundaði ekki bara jöklaferðir, hann
var áhugamaður um siglingar. Hér er hann við stýr-
ið á bát sínum. – Árni Stefánsson was a key partici-
pant in the Mýrdalsjökull expeditions in 1943–1944.
Ljósm./Photo. Óþekktur./Unknown.
Þessi áætlun var samþykkt og verkið hafið tafar-
laust. Steinþór og Árni Þ. Árnason unnu með mér að
smíði turnsins. Franz, Árni Stefánsson og Jón grófu
gryfjuna fyrir turninn og þrjár gryfjur til hliðar fyrir
stagfestingar. Þessu verki lukum við á einum löngum
og ströngum vinnudegi.
Um nóttina veiktist Árni Stefánsson af kölduflog-
um og brjóstverk, hinn hraustasti af öllum hraustum,
líklega vegna ofreynslu við gröftinn og ofkælingar á
eftir. Hann lá „rúmfastur“ daginn eftir á „spítala“, sem
við bjuggum honum. Svipað hafði hent tvo aðra í vos-
búðinni haustið áður.
Við höfðum smíðað turninn í láréttri stöðu, og nú
reistum við hann, tólf metra háan, með fótinn í gryfj-
unni. Það var ekki einfalt verk fyrir okkur fimm, en
það tókst án þess að skemma smíðina. Í ljós kom þá,
JÖKULL No. 71, 2021 131