Jökull - 01.01.2021, Qupperneq 139

Jöklarannsóknir á Íslandi á fimmta áratugnum
bakaleiðinni um nóttina var þoka svo við lentum allt
of austarlega og þegar birti voru Kverkfjöll í seil-
ingarfjarlægð svo við stóðumst ekki mátið og fórum
upp á fjöllin. Þegar þangað kom var kominn bjartur
dagur. Þar var þá svo gaman að við vorum þar allan
daginn og gengum niður í Hveradalinn og skoðuðum
okkur rækilega um. Um kvöldið vorum við búnir að
vera á ferðinni stanslaust í meira en sólarhring en sem
betur fer gekk vel að finna tjöldin innan um drýlin
á Dyngjujöklinum. Þegar við vöknuðum um hádeg-
ið daginn eftir var glansandi sólskin og Bárðarbunga
innan seilingar hinumegin. Þá skelltum við okkur á
sleðanum á nýjan leik og upp á bunguna. Þá var hæð
hennar mæld í fyrsta skipti. Við fórum því í Grím-
svötn, Kverkfjöll og Bárðarbungu á tveimur dögum.
Samstarf sjálfboðaliða og vísindamanna
Ferðirnar til rannsókna á Vatnajökul og Mýrdalsjökul
á fimmta áratugnum voru allar farnar í sjálfboðaliðs-
vinnu og sama gilti um alla. Sumarfrí og helgarfrí fóru
í þetta. Það kom ekkert annað til greina. En þetta voru
spennandi ferðir og þessir strákar voru mjög duglegir.
Árni Stefánsson var í þessum hópi en hann var einn sá
harðduglegasti ferðamaður sem ég hef kynnst. Hann
kunni að gera við allt sem bilaði. Gat gert við bíl-
vélina þegar hún bilaði og vélsleðann þegar hann bil-
aði. Og var svo öllum hraustari, honum varð ekki kalt
nema einu sinni. Hann var sá maður sem við sköffuð-
um á sínum tíma í Fransk-íslenska leiðangurinn. Við
vorum sannfærðir um að ef Árni hefði verið í suður-
pólsleiðöngrum þá hefði þeim alltaf gengið betur en
raunin varð á. Hann var yfirmaður á bílaverkstæðinu
hjá Agli Vilhjálmssyni.
Sú samvinna vísindamanna og skíðamanna sem
komst á í ferðinni í Grímsvötn 1942 og rannsóknun-
um á Mýrdalsjökli var líklega eina leiðin til að koma
einhverju í verk á þessum tíma. Jarðvísindastarf á Ís-
landi varð fyrir þungu áfalli þegar Steinþór Sigurðs-
son lést af slysförum við rannsóknir á Heklugosinu
1947. Þegar Steinþór dó urðu hrein vandræði því
hann hafði forystu fyrir svo mörgum verkefnum. Það
var hann sem kom með jöklarannsóknir inn á vett-
vang Rannsóknaráðs og þær eru ekki fyrir hvern sem
er. Þetta eru miklu erfiðari rannsóknir en flest annað
og það þarf alveg sérstakt hugarfar og þjálfun í þær.
Jón Eyþórsson var frumkvöðull í jöklarannsóknum en
hann átti ekki ítök hjá skíðamönnum. Jón var í út-
varpsráði og hjá Veðurstofunni, veðurfræðingar voru
mjög fáir, svo hann hafði mjög stíft prógramm sjálfur.
Hann gerir sér það ljóst að það varð að búa eitthvað
til í kringum þessa starfsemi sem stæði saman af leik-
mönnum og lærðum og jafnframt að það yrði að vera
skemmtilegt. Hann fékk síðan nokkurn hóp í lið með
sér og stofnaði Jöklarannsóknafélagið. Ég var ekki
með í því að stofna félagið, ég átti á þessum tíma nóg
með Skíðasambandið, en þar varð ég að vinna einn
það verk sem við Steinþór unnum tveir áður.
Þakkarorð
Lilja Þorleifsdóttir og Valgerður Jóhannsdóttir tóku
þátt í að skrifa upp frásögn Einars. Páll Einarsson
og Sigurður Steinþórsson lásu handritið yfir. Einar
Baldvin Pálsson og Einfríður Árnadóttir hjálpuðu til
við útvegun mynda og Þórdís Högnadóttir skannaði
og lagfærði eldri myndir.
Heimild
Jón Eyþórsson 1945. Um Kötlugjá og Mýrdalsjökul.
Náttúrufræðingurinn 15, 145–174.
Eftirmáli um Einar og þátt hans í björgun Geysis
af Bárðarbungu haustið 1950.
Einar B. Pálsson var fæddur 1912 og lést síðla árs
2011 og vantaði þá aðeins fjóra mánuði á verða 100
ára. Stúdentspróf tók hann 1930, 18 ára gamall. Hann
lærði byggingarverkfræði í Dresden í Þýskalandi og
lauk prófi 1935. Einar starfaði áfram við Háskólann í
eitt ár en snéri svo heim enda líkaði honum lítt hvernig
mál voru að þróast í Þýskalandi á þessum tíma. Hann
starfaði sem yfirverkfræðingur hjá Reykjavíkurborg
um langt árabil og kom m.a. mikið að skipulagsmál-
um. Hann varð prófessor við Háskóla Íslands 1974 en
lét af störfum vegna aldurs 1982. Einar var þó mjög
virkur í aldarfjórðung eftir það og hafði þá forystu um
að íslenska fagorð á sviði verkfræði og tækni. Ein-
ar var lengi forystumaður í skíðamálum hér á landi.
Hann var einnig mikill tónlistarunnandi, sat m.a. í
stjórn Kammermúsíkklúbbsins um áratugi. Þá var
hann útivistarmaður af lífi og sál og léttur á fæti langt
fram á tíræðisaldur.
JÖKULL No. 71, 2021 137