Jökull - 01.01.2021, Page 140

Einar B. Pálsson
Einar B. Pálsson hafði stálminni og gat með mik-
illi nákvæmni rifjað upp atburði áratugum eftir að
þeir gerðust. Það var á 50 ára afmæli Jöklarann-
sóknafélagsins í Norræna Húsinu í nóvember árið
2000 sem hann kom að máli við mig og sagðist vilja
koma á framfæri sögunni af því hvernig það kom til að
skipulegar jöklarannsóknir hér á landi hófust á 5. ára-
tug 20. aldar gegnum samstarf áhugafólks og vísinda-
manna, áður en Jöklarannsóknafélagið var stofnað. Í
kjölfarið fóru margar heimsóknir til Einars á Ægis-
síðuna þar sem hann rakti sögurnar en ég tók upp á
segulband. Við Valgerður Jóhannsdóttir og Lilja Þor-
leifsdóttir skráðum þær síðan, Einar fór yfir og bætti
við. Hann sagði að þessi aðferð, sem við öll höfðum
mikla ánægju af, hentaði sér vel. Einar sagði að það
væri ekki fyrirhafnarlaust að rifja upp hluti með þess-
um hætti, hann yrði að einbeita sér og að það væri
meira átak að gera slíkt en verið hefði áður, þegar
maður væri kominn undir nírætt.
Ætlunin var að koma þessari frásögn á prent fljót-
lega eftir að hún væri skráð. Við náðum þó ekki að
ljúka verkefninu að fullu, því síðla vetrar 2001 þurfti
Einar að gera hlé vegna veikinda Kristínar konu sinn-
ar. Þá var svo komið að aðeins átti eftir að rekja
síðasta daginn í vélsleðaferðinni á Vatnajökul 1946.
Lesa má um þann leiðangur annars staðar2 en ferðin
niður af jökli gekk ágætlega. Við ræddum það nokkr-
um sinnum á næstu árum að taka upp þráðinn, en af
því varð ekki. Frásögnin sem hér birtist er sett fram
þannig að orðum og texta Einars er ekki hnikað til
nema á stöku stað, og þá aðeins til að tengja saman
mismunandi kafla í frásögninni.
Þó svo Einar tæki ekki þátt í jöklarannsóknum
eftir fráfall Steinþórs Sigurðssonar, átti hann þátt í
björgun Geysis á Vatnajökli haustið 1950. Geysir,
millilandaflugvél Loftleiða, skilaði sér ekki úr flugi frá
Evrópu þann 14. september. Þrátt fyrir umfangsmikla
leit spurðist ekkert til vélarinnar og var talið að all-
ir hefðu farist. Varðskipið Ægir, statt við Langanes,
nam síðan neyðarkall frá Geysi fjórum dögum síð-
ar, þann 18. september. Beindist athyglin að norð-
vestanverðum Vatnajökli sem var eina svæðið sem
hafði verið hulið skýjum allan tímann frá því Geysir
fórst. Flugvélin Vestfirðingur fann svo Geysi á Bárð-
arbungu. Eftir að vélin fannst þurfti að ákvarða stað-
setningu hennar með sem mestri nákvæmni svo hægt
væri að bjarga fólkinu þó svo að veður versnaði á ný.
Fjallagarparnir Árni Stefánsson, Einar Sæmundsson
og Franz Pálsson, bróðir Einars, höfðu farið austur
í Lón að leita að Geysi, því heyrst hafði til flugvél-
ar í Álftafirði kvöldið sem Geysir týndist. Þeir Árni
voru við leit austast á Vatnajökli og því ekki tiltækir
til að hjálpa við björgun af Bárðarbungu. Það kom
í hlut Einars að staðsetja flakið úr lofti og í samtali
okkar lýsti hann aðkomu sinni svona: „Við Sigur-
jón Rist flugum í Catalína flugbát inn á Vatnajökul.
Verkefnið var í fyrsta lagi að gera staðarákvörðun og
skoða aðstæður á jöklinum, en af þeim sem eitthvað
þekktu til á jöklinum var ég einn tiltækur. Í öðru lagi
þurfti að finna leið sem fær væri jeppum að jöklinum
og höfðu menn þar einkum áhyggjur af ám. Það var
hlutverk Sigurjóns sem þá hafði hafið störf á Raforku-
málaskrifstofunni að skoða það.“ Vélin hafði brot-
lent suðaustan til á Bungunni, á sléttum jökli. „Það
var ljóst að björgunarleiðangur yrði að koma norð-
an frá. Ég hafði því samband við Dr. Svein Þórðar-
son sem verið hafði með okkur á Vatnajökli 1942 en
hann bjó þá á Akureyri. Hann kom okkur í samband
við Þorstein Þorsteinsson, formann Ferðafélags Akur-
eyrar, sem síðan skipulagði björgunarleiðangurinn.“
Hópur Akureyringa og nokkurra Reykvíkinga, þ.á.m.
var Þórarinn Björnsson, fóru að Kistufelli um Herðu-
breiðarlindir og bjargaði fólkinu af jöklinum þann 20.
september. Annarsvegar var áhöfn Geysis, alls sex
manns, og hinsvegar áhöfn amerískrar skíðaflugvélar
sem innlyksa varð á jöklinum við Geysi.
Magnús Tumi Guðmundsson
2Steinþór Sigurðsson, 1947. Á Vatnajökli með vélsleða og jeppa. Fálkinn 20. árg. (5), 4–5.
138 JÖKULL No. 71, 2021