Úrval - 01.04.1968, Side 60

Saga
efnanna
Það var eitt hið stœrsta
skref sem maðurinn hefur tekið,
er hann komst að raun um
það að hann gat hreytt
ástandi efna. Sá hlýtur að
hafa hrósað sigri yfir náttúrunni,
sem fyrstur breytti leir í
stein með upphitun. Lögunar-
hæfileikar leirsins eru ótak-
markaðir en ending og stöðug-
leiki steinsins bætir þá upp.
Sambandið milli örsmárra
krystalla leirsins og vatns er
geysiflókið og fjölþætt en
síðan krystallast efnið á ný
að fullu þegar leirinn er
brenndur.
| Hinir fornu Grikkir
(skildu vel þýðingu efn-
[S’anna fyrir siðmenningu
íheimsins og skiptu því
aldri mannkynsins í
fjórar aldir, sem hétu gullöld, silf-
uröld, bronzöld og hetjuöld. Næst
kom svo járnöldin, sem þeir lifðu
sjálfir á. Samt gáfu þeir efnunum
lítinn gaum annan og hugsuðu lítið
um uppruna þeirra og notagildi.
Þetta stafar líklega af því að
snemma þekktu menn þó nokkur
efni, sem nota mátti til margra
hluta eins og þau komu fyrir í
náttúrunni eða með litlum breyt-
ingum. Áhaldasmiðir fornaldar-
innar leiddu ekki hugann að því
að ýmis efni mætti nota til að létta
fjölda verka en létu sér nægja að
smíða úr og forma grjót, brennd-
an leir, kalk, algengustu lífræn efni
og þær sjö málmblöndur sem þeir
þekktu þá. Og enda þótt efnaheim-
speki sé nærri jafngömul efnafræð-
inni sjálfri er það ekki fyrr en
á síðustu tímum að menn fara að
rannsaka efni fyrir alvöru. Marg-
ir mkilvægustu eginleika efnanna
eru þess eðlis að hinir gömlu
áhaldasmiðir réðu illa við þá og
skiptu sér því ekki af þeim, létu
þá lönd og leið.
Efnavísindi nútímans eiga rót
sína að rekja til samruna tveggja
ólíkra heimspekistefna grískra.
Skoðun Aristótelesar um grund-
vallargæðin, lögun og efni gengur
aftur í rúmfræðiteikningum fylgis-
manna Pýþagórasar. En nú þegar
58
Vor Viden