Úrval - 01.04.1968, Side 125

VAR ÞAÐ SÚPER-NÓVA SEM DRAP ....
123
hóf rannsóknir sínar á súper-nóv-
um. Árið 1948 bar hann fram þá
lilgátu, að Krabbaþokan mundi
vera leifar af þeirri súper-hóvu,
sem kínverskir stjörnufræðingar
athuguðu og skráðu 1054. Þegar
stjarna sú sprakk, hefur að hans
áliti þeytzt út frá henni geysimikið
af eindum, sem farið hafa með
óhemju hraða. Prótónur (eindir í
kjarna vetnis með pósitívri raf-
hleðslu) losnuðu úr segulsviði sínu
og urðu að geimgeislun þeirri, sem
fellur á jörð okkar og aðrar plánet-
ur og sólir.
Rafeindirnar, sem eru svo miklu
minni en prótónur, sluppu hins veg-
ar ekki úr segulsviðinu, en sendu
frá sér ljósöldur og útvarpsöldur.
Árið 1949 byrjaði stjörnurannsókna-
stöðin á Krím að prófa tilgátu Shk-
lovskys, en útvarpsfirðsjáin var of
magnlítil, og skilyrðin til að rann-
saka Krabbaþoku ekki góð í þann
mund. En í Ástralíu fundu stjörnu-
fræðingar á þessu ári óvenjulega
sterka útgeislun frá þokunni. Með
því að athuga þessar geislanir tókst
stjörnufræðingum að sanna, að fyr-
ir 6000 árum hefði stjarna blossað
upp á þessum stað, eða réttara sagt
í þessari átt, og hefðu fyrstu boð
um þennan atburð borizt til jarðar-
innar fimm þúsund árum síðar, eða
árið 1054. Ekki var þessu almennt
trúað þegar í stað. Ýmislegt, sem
þá var ókannað, átti eftir að koma
betur í ljós síðar. Það var ekki
fyrr en 1954, sem sovézkir stjörnu-
fræðingar þóttust geta úr þessu
skorið með fullri vissu. Og tveim-
ur árum síðar komust bandarískir
stjörnufræðingar að sömu niður-
stöðu sem þeir. Það var við Mont
Palomar, sem þær athuganir voru
gerðar.
Vitali Ginzburg, sem nú er félagi
í sovézku vísindaakademíunni,
reiknaði út eftir útvarpsgeisluninni
hve margar rafeindir væru læstar í
segulsviði Krabbaþokunnar. Tala
þeirra prótóna, sem sluppu, hlaut
að vera jöfn, og mátti af þessu
finna hve mikið magn af geim-
geislum slyppi úr frá þokunni, og
einnig mátti mæla það með því að
ákvarða hve mikið af þeim lenti á
jörðinni.
En svo kom það í Ijós að þessu
bar ekki saman, útreikningum hans
og geislamagninu, sem á jörðinni
lenti, hið síðarnefnda var miklu
meira en sem því svaraði, og hlaut
því að eiga upptök sín annars stað-
ar jafnframt.
Shklovsky fór nú að leita í ann-
álum að frásögnum um súper-nóv-
ur, en stjörnufræðingar að leita á
himni. í annálum fann hann frá-
sagnir um afar bjarta stjörnu, þær
voru ónákvæmar og ógreinilegar,
en samt urðu þær stjörnufræðing-
um haldgóður leiðarvísir. Þoka
nokkur fannst, sem sendi útvarps-
bylgjur, sem voru sterkari en Ijós-
öldur.
Ein af hinum sterkustu útvarps-
sendistöðvum fannst í stjörnumerk-
inu Cassiopeia. Ef bylgjur þær
væru sýnilegar, væru þær bjartari
en sólin, en ljósið frá þeirri þoku
er svo dauft að það er einungis
sýnilegt í sterkustu stjörnusjám.
Þessi mikla útvarpsorkustöð náði
hingað fyrst fyrir 300 árum, en