Úrval - 01.04.1968, Qupperneq 127

VAR ÞAÐ SÚPER-NÓVA SEM DRAP . . . .
125
gætu valdið og hafi valdið miklu
um þróun líftegunda hér á hnett-
inum. Þetta hefur ekki verið til
umræðu enn. Samt er það löngu
komið á daginn, að geislaverkanir
í höfum og í andrúmslofti nær
jörðu, geta valdið snöggum breyt-
ingum á líkamsbyggingu dýra og
jurta, sem ganga að erföum.
En ekki gerist þetta með sama
hætti hjá öllum líftegundum. þær
sem skammlífar eru, þola miklu
meira, og það hundrað eða jafnvel
þúsundfalda aukningu, án þess
nokkuð gerist. En langlífar lífteg-
undir þola miklu minna, það kann
að nægja að geislaverkun tvö- til
þrefaldist.
Meðaltal geislaverkunar í and-
rúmsloftinu nær jörðu er 0,12 rönt-
gen á ári. Tveir þriðju koma frá
jörðinni, einkum geislavirkum efn-
um sem dyljast í jarðskorpunni, en
0,04 röntgen á ári koma utan úr
geim.
Háþróaðar og mjög sérhæfðar líf-
verur, sem fátt er af, verða eink-
um fyrir barðinu á þessu, þeim er
hættast. Tíföld aukning geislaverk-
ana um langan tíma, segjum tíu
þúsund ár, mundi nægja þeim til
tortímingar.
Árið 1957 bárum við próf. V.
Krasovsky fram þá tilgátu til skýr-
ingar á hinu skyndilega hvarfi
dínósárusanna við lok krítartíma-
bilsins, að mjög auknu magni geim-
geislunar væri um að kenna, ef til
vill hundraðföldu móts við það
sem venjulegt er. Orsökin til þess
kynni að vera sú, að súper-nóva
hefði blossað upp í milli 5 og 10
parseka fjarlægð (parsek — 3,26
Ijósár).
En til þess að sú tilgáta stæðist,
varð að færa sönnur á að skriðdýr
þessi hefðu dáið út á tímabili sem
ekki hefði farið langt fram úr
nokkrum tugum þúsunda ára. Eng-
inn veit enn með vissu hve langan
tíma þetta tók, og væri fróðlegt að
fá frekari vitneskju um það.
Ekki er ólíklegt að slíkt sem
þetta gæti einnig orðið til að flýta
framþróun líftegunda hér á hnett-
inum og hafi einmitt orðið til þess.
Og hugsanlegt er að mjög aukin
geimgeislun af þessu tagi hafi í ár-
daga jarðarinnar, eða fyrir þúsund-
um milljóna ára, einmitt stuðlað að
því að hér kviknaði líf.
Venjulegar sólir, sem fram koma
við það að 'lofttegundir dragast
saman og hitna, renna svo skeið
sitt á enda án þess nokkrir stórvið-
burðir gerist, og verða að lyktum
að „svörtum dvergum“.
En svo eru aðrar, sem ekki hlýða
þessu lögmáli, heldur leggja inn á
aðra og miklu glæfralegri braut;
þær blossa upp af skyndingu með
þvílíkum feiknum og fádæmum, að
„sér of heim allan“. Þær kallast
súper-nóvur.
Engir viðburðir gerast í alheimi,
sem jafna megi við þetta, — svo
vitað sé. Á fáeinum dögum eykst
magn súper-nóvunnar allt að því
hundrað-milljónfalt, unz svo er
komið að hún geislar frá sér meira
ljósi en allar hinar þúsundir millj-
óna af sólum í sömu vetrarbraut.
Ekki má rugla súper-nóvum sam-
an við nóvur, eða nýstirni. Þar er
mikill munur á, sprenging í nóvu