Úrval - 01.09.1970, Blaðsíða 36

34
ÚRVAL
lega þétta, hvítglóandi stjörnu, sem
kölluð er „hvítur dvergur“. Ein te-
skeið af efni hennar vegur meira en
eitt tonn.
í öðrum tilfellum hættir hrunið
samt ekki, fyrr en stjarnan er orð-
in miklu þéttari í sér og þá aðeins
10—20 mílur í þvermál. Þá er
þyngdaraflið orðið svo yfirþyrm-
andi, að það þrýstir öllum „elek-
trónunum" inn í „prótónurnar" og
myndar þannig „nevtrónur“, sem
hafa enga rafhleðslu. Síðan þrýstir
það „nevtrónunum" svo þétt sam-
an, að öll stjarnan verður að einum
risavöxnum kjarna. Þetta er kölluð
„nevtrónustjarna“, og þéttleiki
hennar er nú svo mikill, að ein te-
skeið af efni hennar mundi vega
billjón tonn.
Nú velta nokkrir vísindamenn
þeim möguleika fyrir sér, að í ein-
staka risavöxnum stjörnum kunni
hrunið af völdum þyngdaraflsins að
halda áfram og ná enn lengra en hér
hefur verið lýst, þannig að slíkar
stjörnur yrðu að lokum jafnvel
þéttari í sér en „hvítu dvergarnir"
og „nevtrónustjörnurnar“. Þeir tala
um efni það, sem þá verður eftir hið
endanlega hrun sem „svart gat“ og
eiga þá við, að efnið hafi dregizt
saman og þétzt, þangað til það hef-
ur náð yztu mörkum frumeindar-
þéttleika og ef til vill enn lengra.
„Svart gat“ væri þannig „botnlaust“
og mundi einkennast af svo ofboðs-
legu þyngdarafli, að það mundi ekki
„gefa neitt frá sér“ og ekkert, sem
í það dytti, kæmist þaðan burt,
ekki hljóð og jafnvel ekki heldur
hita- eða ljósbylgja.
ÞAÐ ERU OFSABJÖRT
LJÓS ÞARNA ÚTI í GEIMNUM
Fyrsta nevtrónustjarnan var upp-
götvuð af brezkum útvarpsbylgju-
stj örnufræðingum fyrir um þrem
árum. Síðan hafa fundizt yfir 40
slíkar í viðbót. Þær eru nefndar
„pulsar" (púlsstjörnur), enda senda
þær frá sér ótrúlega sterkar, reglu-
legar útvarpsbylgjur, sem líkja
mætti við slagæðarslög (púlsslög).
Þær senda þær frá sér reglulega við
hvern hraðan snúning. „Útvarps-
bylgjupúlsslög“ þeirrar hröðustu
sýna, að hún snýst um öxul sinn 30
sinnum á sekúndu. Þær, sem eru
hægari senda aðeins eina bylgju
fjórðu hverja sekúndu.
Hin svokölluðu „Svörtu göt“ hafa
enn ekki verið uppgötvuð í raun og
veru. En sumir vísindamenn álíta,
að sönnun fyrir tilveru þeirra sé að
finna í hinum dularfullu stjörnum,
sem hlotið hafa heitið „quasar",
björtustu „ljósunum" í geimnum.
„Quasar“-stjörnurnar (eða hálf-
stjörnufyrirbrigðin) er að finna við
yztu seilingarmörk útvarpssjónauka
mannanna. Fyrsta „quasar“-stjarn-
an var uppgötvuð árið 1963, og þær
hafa síðan fundizt í hundraðatali.
Það virtist í fyrstu ógerlegt að út-
skýra eðli þeirra og tilveru, því að
þær eru eins stórar og milljón sólir
samanlagðar og skína hundrað sinn-
um skærar en gervöll sólkerfaþyrp-
ing okkar, Vetrarbrautin.
Nú álíta nokkrir af þekktust
stjörnufræðingum heimsins, þar á
meðal Thomas Gold frá Cornellhá-
skólanum, „quasar“-stjörnurnar
hafa myndazt við stórfellda alls-
herjar umbyltingu ragnaraka, sem