Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 36

laganna: Úrrœði kaupanda vegna vanefnda seljanda. Greiðsludráttur. Eru
efndir in natura ótvírætt taldar til vanefndaúrræða í þeim lögum.
Skylda skuldara til þess að efna skyldu sína samkvæmt gagnkvæmum
samningi verður stundum ekki virk, fyrr en kröfuhafi hefur beint til hans
áskorun um efndir. Þannig kemur fram í 49. gr. kpl. um greiðslu kaupverðs, að
leiði greiðslutíma ekki af kaupsamningnum, skal kaupandinnn greiða kaup-
verðið, þegar seljandinn krefst þess, en þó ekki fyrr en hluturinn er afhentur
kaupanda eða stendur honum til ráðstöfunar í samræmi við samninginn eða kpl.
Um afhendingu söluhlutarins er hins vegar fjallað í 9. gr. kpl. Þar segir, að eigi
ekki að afhenda hlut samkvæmt kröfu eða án tafar, og afhendingartímann leiðir
ekki heldur með öðrum hætti af samningi, skal afhenda hlutinn innan sann-
gjarns tíma frá því að kaup voru gerð.
Reglur kpl. nr. 50/2000 eru með nokkuð öðrum hætti en var í kpl. nr. 39/1922.
Samkvæmt þeim gilti sú regla, ef ekkert hafði verið ákveðið um það, hvenær kaup-
verðið skyldi greitt eða seldum hlut skilað, og atvik lágu eigi svo til, að af þeim mátti
ráða, að þetta skyldi gert svo fljótt sem unnt var, skyldi líta svo á, að kaupverðið bæri
að greiða og hlut að afhenda, hvenær sem krafist var, sbr. 12. gr. eldri kpl. Hér varð
greiðsluskylda skuldara ekki virk, fyrr en kröfuhafi hafði komið fram með áskorun
um efndir.
Það verður ekki litið svo á, að um vanefnd sé að ræða, ef skuldari efnir skyldu
sína á gjalddaga eða afhendingardegi, hvort heldur sem efnt er að undangenginni
áskorun eða ekki. Askorun, sem sett er fram um efndir á tímamarki, þegar
samningur hefur ekki verið vanefndur, telst samkvæmt því ekki beiting
vanefndaheimildar.6 Getur það verið háð mati hverju sinni, á hvorum samn-
ingsaðila hvílir frumkvæðisskylda í þessum efnum. Sjá til athugunar H 1965 63
(Skaftahlíð), H 1967 707 (Hjaltalínsreitir) og H 1971 525 (Garðaflöt).
Um handhafaskuldabréf gildir sú regla, að greiðslustaður þeirra er hjá skuld-
ara, sbr. t.d. H 1933 491 (Þvottalaugarblettur), en þar sagði: „Því að um hand-
hafabréf yfirleitt gildir sú regla, að ekki verður talið, að skuldarar samkv. þeim
séu skyldir að greiða fyrr en þeir eru krafðir greiðslu, enda geta þeir fyrr hvorki
vitað hverjum né hvar þeir eiga að greiða, en í samræmi við þessa almenna reglu
verður að skilja ákvæði þess veðskuldabréfs, sem hér um ræðir, urn gjalddaga".
Áskorunarreglur geta í vissum tilvikum haft þýðingu við beitingu vanefnda-
úrræða. Almennt er það að vísu svo, að réttur kröfuhafa til þess að beita
úrræðum í tilefni vanefnda gagnaðila, er ekki háður því, að kröfuhafi hafi áður
skorað á skuldara að efna skyldur sínar réttilega. Þannig er það almennt ekki
viðbótarskilyrði riftunar, t.d. samkvæmt kaupalögum, að kröfuhafi hafi sannan-
lega skorað á skuldara að efna samninginn. Þó getur réttur kröfuhafa til riftunar
takmarkast, ef hann hefur sett skuldara viðbótarfrest til efnda, en í slíkum
6 Sjá nánar Henry Ussing: Obligationsretten Alm. Del, bls. 60 og Bernhard Gomard:
Obligationsret 2. del, bls. 35-36.
292