Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 49

ar né heldur með greiðslu efndabóta. Sjá Ufr. 1977. 278 H.21 og H 1938 565, þar
sem talið var, að sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu hefði losnað undan skuldbindingu
sinni um greiðslu framlags til sjúkrahúss, þ.e. ákvörðunin hefði verið tekin á
þeim forsendum, að sýslunefnd hefði framvegis hlutdeild í stöðu sjúkrahússins.
Þar sem sú verulega forsenda hefði brostið var sýslunefnd ekki skylt að inna
fjárframlagið af hendi.
A það hefur verið bent af fræðimönnum, að munurinn á hugtökunum „ógild-
ur“ og „óvirkur“ löggemingur sé ekki verulegur. Svo litið verði á löggerning sem
„ógildan“ þarf tiltekin ógildingarástæða að vera fyrir hendi. „Óvirkt“ er hins
vegar það loforð, sem ekki er haldið ógildingarannmarka, en sem getur samt sem
áður ekki haft áhrif samkvæmt efni sínu eða a.m.k. ekki full áhrif.22 Er sú
skilgreining lögð til grundvallar hér.
3.3 Ovæntur og stórvægilegur tálmi efnda
Óvæntur og stórvægilegur tálmi efnda getur og leitt til sömu niðurstöðu og
greinir í köflum 3.1 og 3.2, og er 27. gr. kpl. dæmi um lagaákvæði, sem leysir
skuldara undan skaðabótaábyrgð í slíkum tilvikum. Er ekki vafa bundið, að
skuldari er þá að sama skapi undanþeginn skyldu sinni til efnda in natura, þ.e.
að efna samninginn eftir aðalefni hans, sbr. 23. gr. kpl. í þessu felst, þegar um
er að ræða efndahindranir, sem skuldari er ekki skyldur til þess að yfirvinna,
hvorki með efndum in natura né með greiðslu skaðabóta, að samningurinn er
fallinn úr gildi í heild eða að hluta. Hann hefur m.ö.o. ekki réttarverkanir í för
með sér.23
Svipuð regla og fram kemur í 23. og 27. gr. kpl. gildir á sviði kröfuréttar um
ýmsa aðra samninga. í 1. mgr. 81. gr. siglingalaga nr. 34/1985 (sigll.) kemur
fram sú regla, að rifti farmsamningshafi samningi, áður en ferming hefst, á
farmflytjandi rétt til bóta fyrir missi farmgjalds og annað tjón. Samkvæmt 2.
mgr. 81. gr. verður farmsamningshafi þó ekki bótaskyldur, ef telja má ókleift að
afhenda vöruna eða flytja eða koma henni á land á ákvörðunarstað vegna atvika,
sem ekki eru þess eðlis, að hann hefði átt að hafa Jmi í huga við samningsgerð.
Eru í ákvæðinu nefnd frekari dæmi um þetta efni. IÍST 30, gr. 24.2. c-lið, kemur
fram sú regla, að tálmi óviðráðanleg atvik, sem verktaka verður ekki um kennt,
svo sem eldsvoði, verkfall eða verkbann, óvenjulegir náttúruviðburðir, styrjöld
eða annað þess háttar, framkvæmdum verulega, getur verktaki krafist framleng-
ingar á fresti.
Af framangreindum ákvæðum leiðir, sem fyrr segir, að kröfuhafi getur ekki,
meðan hindrun varir, krafið um efndir in natura, ef hindrunin leiðir til þess, að
21 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 41-43. íslenskir dómstólar hafa stundum
gripið til óskráðra réttareglna um brostnar forsendur til þess að leiðrétta verðákvæði í lóðarleigu-
samningum, sem raskast höfðu vegna breytinga á verðgildi peninga. Sjá H 1938 565 og H 1955 691.
22 Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 42-43.
23 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 38
og bls. 40, og sami höfundur: Obligationsret 2. del, bls. 48; Henry Ussing: Obligationsretten Alm.
Del, bls. 66.
305