Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 52

hún skylduð til þess að hefja aftur framleiðslu umræddrar vöru? Niðurstaðan
ræðst af því, hvort það hefði í för með sér meiri fjárútlát miðað við greiðslu
skaðabóta. Ef þetta hlutfall nær ákveðnu marki skuldara í óhag, er talið rétt að
leysa hann undan skyldu til efnda in natura, og láta hann þess í stað greiða
efndabætur.
Við hagsmunamat samkvæmt framansögðu verður að líta til þess, hvort byrði
skuldarans eykst mjög verulega í samanburði við hagsmuni kröfuhafa af því að
fá hina umsömdu greiðslu í hendur. Eins verður að taka tillit til eðlis samningsins
og þeirra ástæðna, sem eru þess valdandi, að skuldari getur ekki efnt samninginn
réttilega. Þá verður að líta til þess, hvort efndir in natura hafa í för með sér
óhæfilegan kostnað og eyðileggingu verðmæta, þegar hægt er að finna aðra
lausn, sem tryggir hagsmuni kröfuhafa jafn vel. Það er að sjálfsögðu einnig
skilyrði fyrir því, að þessari reglu verði beitt, að hagsmunir kröfuhafa séu nægj-
anlega tryggðir með þeirri leið, sem farin er. Engan veginn er sjálfgefið, að
skaðabætur geti í öllum tilvikum komið í stað efnda in natura, og sjá um það til
athugunar H 1972 904 (Áburðarverksnriðjan).
H 1972 904. Þar voru málavextir með þeim hætti, að SK átti land austur í Laugardal.
Hann leigði 3 lóðir úr landinu og seldi 7 lóðir, þ. á m. til Á. f samningi Á og SK var
svofellt ákvæði: „ Fyrirhuguð er breyting á aðkeyrslu að landinu, þannig að vegurinn
veður lagður á vestari bakka Eystri Stekkár. Taka kaupendur þátt í kostnaði við
vegagerð þessa að jöfnu á móti þeim öðrum er veginn nota“. Þar sem SK hafði áður
leigt tveimur aðilum landsvæði við Eystri Stekká, var eigi unnt að leggja veg upp
árbakkann, nema með þeirra samþykki, en það fékkst ekki. Á krafðist þess, að SK
yrði dæmt skylt að láta Á í té vegarstæði eftir nánari ákvörðun dómsins um staðsetn-
ingu. Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu, að SK væri skylt að láta Á í té vegar-
stæði. Var ákveðið, að vegurinn skyldi liggja að nokkru um lönd tveggja sona SK,
sem hann hafði leigt lönd löngu eftir að hann hafði selt landspilduna til Á, og var
þeim talið skylt að þola vegarstæði. Þá var dæmt, að SK bæri að endurgreiða kostn-
að, sem Á hafði haft af því að fá einn leigutaka til að samþykkja vegarstæði yfir land
sitt. Vegarstæðið var ákveðið á uppdrætti, sem fylgir dóminum.
Sömu sjónarmið og hér voru rakin geta átt við, þegar efndir in natura myndu
leiða til óeðlilegrar skerðingar á hagsmunum og jafnvel athafnafrelsi skuldarans
miðað við upphaflegar forsendur samnings. Er þá hugsanlegt, að kröfuhafi verði
að láta sér nægja skaðabætur í stað efnda in natura. Hér má sem dæmi nefna
ákvæði 15. gr. hsll., en þar segir, að spillist leiguhúsnæði fyrir upphaf leigutíma
þannig, að það verði óhæft til fyrirhugaðra nota, fellur leigusamningur úr gildi.
Leigutaki á þá ekki rétt til bóta, nema spjöllin séu sök leigusala sjálfs eða hann
vanræki að gera leigutaka viðvart um þau. Ef leiguhúsnæði brennur og eyði-
leggst í eldi eða vegna annars óhapps, fellur leigusamningurinn niður. Leigj-
andinn getur þó krafið leigusala um bætur í þeim tilvikum, þar sem leigusalinn
er samkvæmt almennum reglum ábyrgur, þ.e.a.s. þegar um sök hjá leigusala er
308