Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 113

í þessari grein verður fjallað stuttlega um uppruna mannréttindasáttmálans,
þær skyldur sem falla á ríki sem dæmt er fyrir brot á sáttmálanum, alþjóða-
stofnanir sem falið er eftirlit með fullnustu á slíkum dómum og þau úrræði sem
eru fyrir hendi til að tryggja að sáttmálinn sé að fullu virtur.
2. TILGANGUR, ÞRÓUN OG SÉRSTAÐA
MANNRÉTTINDASÁTTMÁLANS
2.1 Tilgangur mannréttindasáttmálans
Til að skilja fuilnustukerfi mannréttindasáttmálans og hlutverk þess í dag er
nauðsynlegt að skoða tilgang kerfisins og þróun sáttmálans í sögulegu sam-
hengi.
Evrópuráðið samdi mannréttindasáttmálann á árunum 1949 og 1950 og er
fullt nafn hans Samningur um verndun mannréttinda og mannfrelsis. Evrópu-
ráðið sjálft var stofnað eftir seinni heimstyrjöldina til að treysta í sessi lýðræði,
mannréttindi og grundvallarreglur réttarríkisins í þeirri von að koma í veg fyrir
uppgang einræðisríkja og þar með að tryggja stöðugleika og frið í álfunni.
Mannréttindasáttmálanum var ætlað að vera tæki til að ná þessu pólitíska mark-
miði en auk þess var honum stefnt gegn þeim óhugnanlegu mannréttindabrotum
sem áttu sér stað í síðari heimsstyrjöldinni.
Þessar hugmyndir um tilgang mannréttindasáttmálans eru enn í fullu gildi og
hefur réttmæti þeirra sannast að nokkru af því að aðildarríki sáttmálans hafa
aldrei átt í hemaðarátökum hvert við annað.1
2.2. Sérstaða mannréttindasáttmálans
I sáttmálanum felast ýmsar byltingarkenndar breytingar á aðild einstaklinga
að því að framfylgja þjóðréttarlegum samningi.
I samræmi við ákvæði mannréttindasáttmálans hefur verið komið á fót
alþjóðlegu kerfi til að vemda mannréttindi en þegar aðrir sambærilegir sátt-
málar hafa verið gerðar hafa yfirlýsingamar verið látnar duga. Samkvæmt
ákvæðum mannréttindasáttmálans var tveimur stofnunum, mannréttindadóm-
stólnum og mannréttindanefndinni, falið að meta hvort brot hefðu verið framin
og ráðherranefndinni, sem fjallað verður um síðar, var falið að tryggja að
ákvörðunum þeirra yrði að fullu fylgt eftir. Mannréttindanefndin ákvað hvaða
mál væru tæk til efnismeðferðar og var þannig sía á þau mál sem fóru til
dómstólsins. Nefndin gaf einnig út leiðbeinandi álit um brot á sáttmálanum en
hafði ekki heimildir til að gefa út þjóðréttarlega bindandi dóma. Þær álitsgerðir
mannréttindanefndarinnar sem enduðu ekki hjá dómstólnum fóru fyrir ráð-
1 Á leiðtogafundi Evrópuráðsins í Vín í október 1993 staðfestu aðildarríkin að ein meginforsenda
stöðugleika og öryggis í álfunni væri sú að öll ríki hennar tileinkuðu sér meginreglumar um lýð-
ræði, mannréttindi og grundvallarreglur réttarríkisins.
369