Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 114

herranefndina sem tók þjóðréttarlega bindandi ákvörðun um brot í ljósi niður-
stöðu mannréttindanefndarinnar.2 Þessi tvískipting var lögð niður með viðauka
númer 11 sem tók gildi í nóvember 1999 og verksvið dómstólsins og nefnd-
arinnar voru sameinuð undir nýjum dómstóli. Með viðauka númer 11 varð
aðildarríkjum Evrópuráðsins skylt að viðurkenna lögsögu dómstólsins.
Mannréttindasáttmálinn heimilar einstaklingum, samtökum eða hópi ein-
staklinga að lögsækja ríkisstjómir ef þeir telja að þau réttindi og frelsi sem
vemduð eru í sáttmálanum hafi ekki verið að fullu virt.3 Þetta er mikilsverð
breyting frá eldri reglum þjóðaréttar sem veittu eingöngu ríkjum aðgang að
yfirþjóðlegum dómstólum.
Sá sem leitar til mannréttindadómstólsins þarf ekki nauðsynlega að vera
ríkisborgari þess ríkis sem kvartað er yfir. Allir einstaklingar, óháð þjóðerni,
hafa rétt til að kæra aðildarríki mannréttindasáttmálans fyrir brot á honum.
Viðkomandi þarf því ekki einu sinni að vera ríkisborgari aðildarríkis Evrópu-
ráðsins til að geta leitað aðstoðar mannréttindadómstólsins.
2.3 Þróun eftirlitskerfis mannréttindasáttmálans
Þó að tilgangur mannréttindasáttmálans sé enn í grundvallaratriðum sá að
tryggja frið og stöðugleika í álfunni hefur þróun hans orðið önnur en við var
búist í upphafi.
Þegar mannréttindasáttmálinn var saminn var honum ætlað að draga fram í
dagsljósið umfangsmikil mannréttindabrot, s.s. ef ólýðræðisleg stjómvöld
tækju við stjórnartaumunum í einhverju aðildarríkinu, en ekki stefnt gegn ein-
stökum mannréttindabrotum sem yrðu t.d. vegna óhappa í dóma- eða laga-
framkvæmd. Grundvallarhugmyndin var sú að mannréttindasáttmálinn væri
aðvörunarkerfi fyrir þjóðir Vestur-Evrópu sem gerði þeim kleift að grípa til
aðgerða gegn ríki sem vanvirti mannréttindi og lýðræðisleg gildi.4 Fyrstu
aðildarríki Evrópuráðsins áttu í raun erfitt með að ímynda sér kærur gegn þeim
sjálfum þar sem þau voru einlæg í þeirri trú sinni að öll mannréttindavandamál
á yfirráðasvæðum þeirra væru leyst og því væri eingöngu þörf á viðvör-
unarkerfi gegn stórfelldum mannréttindabrotum. Nú sjáum við að þróunin hefur
orðið allt önnur. Mannréttindasáttmálinn er aðeins í örfáum tilfellum notaður
gegn stórfelldum brotum.5 Langflest mál sem rísa vegna sáttmálans eru vegna
einstakra brota sem aðildaixíkin fremja, oft af misgáningi, gegn stöku aðilum en
ekki víðfeðm og stórtæk brot sem bitna á hópum einstaklinga.
2 Ráðherranefndin hefur næstum undantekningarlaust komist að sömu niðurstöðu um brot á
mannréttindasáttmálanum og mannréttindanefndin.
3 í 34. gr. sáttmálans segir: „Dómstólnum er heimilt að taka við kærum frá hvaða einstaklingi sem
er, samtökum eða hópi einstaklinga sem halda því fram að samningsaðili hafi brotið á þeim réttindi
þau sem lýst er í samningnum og samningsviðaukum við hann".
4 33. gr. heimilar sérhverju aðildarríki mannréttindasáttmálans að vísa til dómstólsins meintu broti
annarra samningsaðila á ákvæðum sáttmálans.
5 Helsta dæmið er mál Danmerkur, Noregs, Svíþjóðar og Hollands gegn herstjóminni í Grikklandi.
sjá skýrslu mannréttindanefndarinnar frá 1968.
370