Íslenzk tunga - 01.01.1964, Page 161

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR IV
157
í orðabók Blöndals eru tilfærðar tvær samsetningar af orðinu
broð: broðháfur og broðkampur. Hið fyrra er þar lagt út (1) (broð-
liáfar) ‘grófir sokkar’ (Árn.), ‘grófur vefnaður’ (Hún.), (2)
‘ruddi’ (um mann; Vf.). Um þetta orð hefur Orðabók Háskólans
fengið margvíslega vitneskju frá hlustendum, eftir að rætt hafði ver-
ið um það í íslenzkuþáttum útvarpsins. Merkingarnar eru svipaðar
því sem Blöndal tilgreinir: annars vegar um grófan vefnað af ýmsu
tagi, groddaleg pils eða aðrar flíkur, sokka o. s. frv., hins vegar sem
skammaryrði um ruddalegan mann, og eru báðar merkingarnar
kunnar að því er virðist frá Borgarfirði austur í VSkaft., svo og í
Skagafirði; og sé vitneskju Blöndals hætt við, virðist mega álykta
að orðið hafi verið þekkt víðar norðan lands og vestan. Náskyld
þessu orði eru samsetningarnar broðhákur ‘kjaftfor strákur’ og
broðháleistur ‘sóðagefinn strákur’, en um þær háðar höfum við
heimildir úr Rang. Afbökun úr broðliáfur virðist vera myndin broð-
lwfur, sem er einnig kunn úr Rang. í merkingunni ‘grófur vefnaður’.
Af þeirri orðmynd er síðan dregið lo. broðþófslegur ‘svörgulslegur’,
sem við höfum heimild um úr Skagafirði, og er þar sjálfsagt skotið
inn þ-i eftir að /i-ið var orðið ógreinilegt í framburði, en um leið
hafa menn reynt að skýra orðið fyrir sér með samhandi við þóf og
þófi. — Um orðið broðkampur höfum við ekki aðrar heimildir en
orðabók Blöndals, en hún hefur það úr Rang.
Þetta sem nú hefur verið talið má draga saman í fá orð á þessa
leið: Orðið broð hefur verið algengt, a. m. k. á Suður- og Austur-
landi á síðustu öldum, einkum í merkingunni ‘fisksoð’; af því hafa
verið myndaðar ýmsar samsetningar, algengust þeirra broðháfur.
Þetta orð mætti upphaflega hafa þýtt síu til að sía með fisksoð; slík
sía hefði sennilega verið úr grófu efni, og orðið því færzt yfir á
margs konar grófgert efni og flíkur sem úr því eru gerðar. Að lok-
um hefur verið farið að nota orðið um menn í niðrandi merkingu,
og er þvílík merkingarþróun allt annað en sjaldgæf. Við höfum eng-
ar heimildir til þess að skera úr því hversu gamalt orð eins og broð-
háfur kann að vera, en ekkert er því til fyrirstöðu að það sé komið