Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Page 87

sleppir ættfærslu hans og þar með
mögulegum heimildum til skilnings-
auka á skaplyndi hans og hátterni, talar
um flakk foreldra hans, en á þessum
tímum var mjög algengt að embættis-
menn skiptu títt um embætti og brauð.
Jón Sigurðsson segir í æviágripi síra
Jóns í útgáfunni 1843 að hann hafi
„verið á fóstri hjá góðri konu og ráð-
vandri, sem Sigríður hefur heitið...“
Síra Jón orti eftir hana minningarljóð
sem ber yfirskriftina Caritas (bls. 181 í
útgáfunni 1843, síðari deild). Sam-
kvæmt því kvæði hefur Sigríður verið
fóstra síra Jóns, sbr. „barndómi mínum
fyrsta frá / fann ég og sá / hug-ást,
sem hún mér sýndi...“ Samkvæmt þessu
mun sá háttur hafa verið um uppeldi
síra Jóns, að honum hafi verið fengin
fóstra, eins og tíðkaðist oft á þessum
tímum meðal efri laga samfélagsins.
Jón Sigurðsson lætur að því liggja í for-
mála sínum, að síra Jón hafi ef til vill
dvalizt hjá Sigríði annars staðar en á
heimili hans í Selárdal. Utgefandi tel-
ur þetta á misskilningi byggt, en rök-
styður ekki þá skoðun sína og fer í
framhaldi af þessu að tala um að Jón
sé kallaður „klausturhaldarason frá
Teigi" í bókum Skálholtsskóla 1761—
63. Þá voru ellefu ár liðin frá brottför
hans frá Selárdal með foreldrum sín-
um, enda telur Jón Sigurðsson hvergi
að hann hafi verið fóstraður af Sigríði
fram til þess tíma að hann fór í skóla.
Svo að þessi athugasemd útgefanda um
misskilning Jóns Sigurðssonar er í
rauninni þýðingarlaus og óþörf. Utgef-
andi rekur síðan söguna af Jóni Þor-
lákssyni, Jórunnarmálin og afleiðingar
þeirra að stofnun Hrappseyjarprent-
smiðju. I umtali um prentsmiðjuna
segir: „henni (þ. e. prentsmiðjunni) var
meira að segja bannað að prenta guðs-
Umsagnir um bxkur
orð. . .“ Hér vantar nokkuð í, því að
með þeirri klásúlu átti að tryggja hag
Hólaprentverks, því að guðsorðið var
útgengilegast bóka á þessum tímum.
Utgefandi tíundar ritstörf síra Jóns og
útgáfur verka hans og þá höfunda, sem
hann þýddi verk eftir. Hann fjallar nokk-
uð um upplýsinguna og tekur það ráð að
þýða skilgreiningu á upplýsingarstefn-
unni úr Reallexikon der dt. Literaturge-
schichte sem kom út í Berlín í 2 bind-
um 1955-65, en hann telur að mikilla
áhrifa þeirrar stefnu gæti á þá höfunda,
sem síra Jón þýddi rit eftir. Aftur á
móti er engin tilraun gerð til þess að
gera áhrifum upplýsingarstefnunnar hér
á landi nein skil, enda urðu þau áhrif
nokkuð sérstæð og myndbreyttust
mjög frá evrópskri gerð sinni. Þetta
stafaði af því að íslenzkt samfélag var
á allt öðru stigi heldur en samfélög Evr-
ópu. Utgefandinn ræðir dálítið um
Anakreon og anakreonisma í evrópsk-
um bókmennmm, þessa tjáningu past-
oral-kveðskapar á rokókó-tímabilinu, og
þykir útgefanda einkennilegt hve mörg
slík kvæði síra Jón þýðir; það er ekki
ólíklegt að hann hafi haft gaman af
þeim þar sem hann var gleðimaður.
Utgefandinn telur þessi kvæði um vín
og ástir fremur hæfa evrópskum góð-
borgurum þessara tíma en íslenzkum
fátæklingum upp úr móðuharðindun-
um, en það er nú svo, að vín og ástit
og kveðskapur í þeim dúr hefur alltaf
viðgengizt hér á landi jafnt meðal fá-
tækra sem efnaðri og þarf það engan
að undra, enda þótt útgefanda finnist
það „hálf kaldranalegt að hugsa sér
kvæði Baggesens um „Hófsins skál“
sungið í íslenzkum torfbæ" (bls. 30).
Hér kemur fram þessi einfeldnings-
lega skoðun, að slíkt djúp sé staðfest
milli lífskjara 18. aldar manna og nú-
19TMM
289