Morgunblaðið - 28.03.1991, Blaðsíða 38

88
MORGUNBLAÐIÐ' FIMMTUDAG'CJR128/ MARZ 1991'
Leið til sátta um
stj órn fiskveiða?
eftir Guðjón A.
Krisljánsson og
Jóhann Ársælsson
Átökin um fiskveiðistjórnunina
hafa sýnt og sannað að um þann
hluta hennar sem snýr að kvótanum
getur aldrei orðið sátt með þjóðinni.
Rijálst framsal aflaheimilda leiðir
óhjákvæmilega til þess að fámennir
hagsmunahópar eignast einkarétt á
nýtingu fiskistofnanna.
Verði hagkerfi landsins opnað
eins og að er stefnt er líklegt að
erlendir aðilar nái fljótlega eignar-
haldi á aflaheimildum, um það eru
nú þegar dæmi.
Nytjastofnar á íslandsmiðum eru
sameign íslensku þjóðarinnar. Þeir
eru trygging fyrir búsetu í landinu.
Það má ekki gerast að erlendir
aðilar eignist afnotarétt af lífríki
sjávar í landhelgi íslands.
Það má heldur ekki gerast að
fámennir hagsmunaaðilar þó is-
lenskir séu eignist þennan rétt.
Margt bendir til að þau atriði sem
áttu að stuðla að hagkvæmni í
kvótakerfinu ætli að bregðast.
Kvóti gengur kaupum og sölum og
þær veiðiaðferðir sem gefa mestan
arð í dag og eru þess végna að
safna til sín veiðiréttinum geta ver-
ið mjög óhagkvæmar gagnvart nýt-
ingu fískistofnanna og einnig valdið
verulegum atvinnumissi á lands-
byggðinni og þar með búseturösk-
un.
Byggðirnar allt í kring um landið
eru famar að beijast um kvótana,
það mun óhjákvæmilega valda
byggðaröskun.
Margskonar óréttlæti hefur orðið
við framkvæmd kvótalaganna
þannig að sumir standa jafnvel
frammi fyrir gjaldþroti en aðrir
hafa orðið ríkir á striti þeirra sem
seldu þeim bátana sína.
Kvótakerfið er mjög flókið í
framkvæmd og fyrirséð er að gífur-
legt eftirlit þarf til að fylgjast með
að farið verði eftir því.
Margir, hvort sem þeir eru í and-
stöðu við núgildandi kerfi eða ekki,
telja lítinn glæp að fara framhjá því.
Ótal möguleikar eru á að víkja
sér undan og leika á kerfíð. Allir
vita að afla, sem lágt verð fæst
fyrir, svo sem smáum físki eða lé-
legum, er hent í sjóinn í verulegu
magni ef menn hafa lítinn kvóta.
Afla er landað framhjá vigt. Afli
er skráður á rangt skip. Tegundir
eru rangt skráðar.
Vafasamt er að upplýsingar
vegna afla sem ekki er vigtaður hér
séu nægilega nákvæmar.
Það er skoðun undirritaðra að
nú sé komið að tímamótum. Verði
ekki tekinn upp annar háttur á
stjórnun fískveiða innan mjög
skamms tíma verði eignarréttur á
veiðiheimildum búinn að grafa svo
um sig og hið flókna ofstjómar-
kerfí búið að festa sig svo í sessi
að mjög erfítt geti reynst að taka
upp nýja skipan. Enginn vafí er á
því að meirihluti þjóðarinner er
óánægður með núgildandi skipan
mála en ekki hefur komið fram
hugmynd um aðrar aðferðir til að
stjórna fískveiðunum sem samstaða
hefur myndast um.
Hér er sett fram hugmynd sem
gæti orðið samkomulagsgrundvöll-
ur milli mismunandi sjónarmiða
þeirra sem vilja bæta fískveiði-
stjórnina, þá er átt við bæði and-
stæðinga núverandi kerfís og líka
þá sem hafa stutt það vegna þess
að þeir hafa ekki séð skárri leið til
að stjóma þessum málum.
Það er þjóðarsamstaða um að
grundvallarafstaða til nýtingar lífrí-
kisins byggist á að fiskistofnarnir
og lífríkið allt sé sameign íslensku
þjóðarinnar.
Almennt markmið ætti því að
vera að stuðla að verndun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra verðmæta
sem lífríkið gefur af sér og tryggja
með því trausta atvinnu og byggð
í landinu. Til að þessi markmið
náist er nauðsynlegt að hafa virka
fískveiðistjórn og nægilega öflug
stjórntæki til að stýra þróuninni.
Þessi stjórntæki verða að geta
virkað gagnvart öllum sem nýta sér
sjávarfang og það verður að véra
hægt að beita þeim með mismun-
andi þunga gagnvart fisktegundum
og veiðiaðferðum. Einnig til að
bæta meðferð afla og til verndunar
smáfísks og hrygningarsvæða.
Stjómtækin verða að vera eins ein-
föld og mögulegt er og stjórnunar-
aðilinn þarf að vera eins óháður
hagsmunaaðilum og mögulegt er.
Alþingi skal kjósa stjórn (Fisk-
veiðistjórn), í henni skuli eiga sæti
fiskifræðingar, sj ávarlíffræðingar
og aðrir aðilar valdir með það
grundvallarmarkmið í huga að sú
besta þekking sem fyrir hendi er á
hveijum tíma á lífríkinu í sjónum
og málefnum sjávarútvegsins ráði
ákvörðunum fískveiðistjómunar-
innar.
Hlutverk fískveiðistjórnar verður
að stjórna nýtingu fiskistofna með
tilliti til ástands þeirra og lífríkis
sjávar á hveijum tíma.
Taka skal upp aflagjald tengt
sóknarstýringu með aflagjaldi,
stjómunaraðferð sem byggist á
þremur höfuðþáttum:
1. Því að meta áhrif veiðanna á
fískistofna til verðs og leggja afla-
gjald á hvert landað tonn. Þannig
að verði álagið á fiskistofnana
meira en ráðlegt er hækkar gjaldið
og þannig myndast efnahagslegar
forsendur sem taka mið af ástandi
í lífríkinu.
2. Banndagakerfi.
3. Svæðabundum veiðibönnum.
Fiskveiðistjórn verður heimilt að
hafa áhrif á veiðar fiskiskipa með
álagningu sérstaks gjalds sem mið-
ast skal við magn þess afla af hverri
tegund sem að landi kemur af
hveiju skipi.
Gjaldið skal vera mismunandi
hátt bæði milli tegunda og innan
hverrar tegundar, til dæmis hærri
fyrir smáan fisk eða lélegan þó aldr-
ei það hátt að ekki sé hagkvæmt
útgerð og sjómönnum að landa öll-
um aflanum.
Þær veiðar sem hagkvæmastar
verða taldar fyrir nýtingu fiski-
stofnanna á hveijum tíma gætu
haft mjög lágt gjald. Gjaldið skal
endurskoða með hæfílegu millibili
með tilliti til ástands hverrar teg-
undar og nýjustu upplýsinga um
veiðarnar. Fiskveiðistjóm getur
einnig gripið inn í með nýjum veið-
iákvörðunum á aflagjaldi ef sér-
stakar aðstæður skapast milli verð-
ákvörðunartímabila.
Gjaldið skal renna í sjóð sem
nota skal m.a. til úreldingar skipa.
Einnig skal heimilt að greiða úr
sjóðnum uppbætur á veiðar á van-
nýttum tegundum og veita styrki
til tilraunaveiða. Sjóðurinn gæti
nýst til margvíslegra þarfa vegna
starfsemi sjávarútvegsins. Gjaldið
skal ekki íþyngja sjávarútveginum,
það skal fyrst og fremst verða
stjórntæki.
Banndagakerfi ska! sett á sem
tryggi að sókn flotans aukist ekki
þegar á heildina er litið. Banndaga-
kerfið er nauðsynlegt til að menn
missi ekki tökin á þróuninni fyrst
í stað og að þess vegna þurfi að
hækka veiðigjaldið úr hófí fram.
Um veiðileyfí og endurnýjunar-
reglur skipa skulu gilda svipaðar
reglur og nú em.
Fiskveiðistjórn skal kaupa skip
og úrelda eða selja úr landi og koma
þannig sóknargetu flotans í jafn-
vægi. Við val á þeim skipum sem
keypt verða skal hafa í huga áhrif
veiða þeirra á lífkeðjuna í sjónum,
þjóðhagslega hagkvæmni og mikil-
vægi þeirra vegna atvinnusjónar-
miða.
Aflagjaldið mun að líkindum
verða nokkuð hátt á meðan sóknar-
geta flotans er of mikil en getur
síðan lækkað þegar betra jafnvægi
kemst á.
Auðvitað má færa rök að því að
óþarft sé að gera þessar ráðstafan-
ir vegna þess að sé aflagjaldið nógu
hátt hljóti óhagkvæmasta útgerðin
að detta fljótlega út og þá geti
gjaldið farið lækkandi á ný.
En ef fyrmefndu ráðstafanirnar
verða ekki gerðar er líklegt að út-
gerðin verði að ganga í gegnum
erfíðleikatímabil sem hægt er að
komst hjá, eða að minnsta kosti
draga verulega úr.
Svæðabundin veiðibönn eru
nauðsynlegur þáttur í því að vernda
smáfisk og koma í veg fyrir tjón á
lífríkinu.
En hvaða kosti hefur sú fiskveiði-
stjóm sem hér er lýst fram yfir það
kvótakerfi sem nú er gildandi?
Núverandi kvótakerfí er byggt á
því að úthluta ákveðnum tonna-
fjölda á hvert skip, það er því ekki
tekið tillit til þess hvort verið er að
veiða stóran eða smáan fisk eða
hvaða áhrif mismunandi veiðitækni
hefur á lífríki sjávar. Með aflagjald-
inu væri hægt að hafa áhrif á þessa
þætti. Engin hætta væri á að menn
Guðjón A. Krisljánsson
„Hlutverk fiskveiði-
stjórnar verður að
stjórna nýtingu fiski-
stofna með tilliti til
ástands þeirra og lífrí-
kis sjávar á hverjum
tíma.“
hentu fiski í sjóinn af þessum
ástæðum því veiðigjaldið yrði aldrei
svo hátt að ekki borgaði sig að landa
fiski sem menn hafa lagt í kostnað
við að veiða.
Fiskveiðiheimildir yrðu ekki
lengur söluvara
Þær byggðir sem best liggja að
fiskimiðunum fengju aftur að njóta
þeirrar aðstöðu sem tilvera þeirra
byggist á.
Góðir fískimenn með góða áhöfn
og hentug skip fengju á ný tæki-
færi til að skara fram úr.
Enginn vafi er á að með afla-
gjaldinu væri komið geysiöflugt
tæki til að stjórna stærð flotans.
Alls konar mismunun og órétt-
læti sem óhjákvæmilega hefur
skapast við að útfæra svo geysiflók-
ið skömmtunarkerfí sem kvótakerf-
Biflíumyndir
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Það kann að vera tilviljun að
sýningu Ragnars Stefánssonar
í Gallerí einn einn við Skólavörð-
ustíg ber upp á páska. Þó er það
ólíklegt; sú nákvæmni sem kem-
ur fram í úrvinnslu verkanna,
inntak þeirra og titlar gefa ber-
lega til kynna, að þetta sé ná-
kvæmlega sá tími sem þeim var
ætlaður.
Ragnar hefur komið nokkuð
óvenjulega leið inn í myndlistina,
því að hann hafði numið hús-
gagnasmíði og starfaði um fimm
ára skeið við smíði stoðtækja og
gervilima áður en hann tók til
við myndlistarnám, fyrst í MHÍ
og síðan í School of Visual Arts
í New York. Það var ljóst á
fyrstu einkasýningu hans, sem
var haldin í FÍM-salnum 1989,
að verktæknin var honum hug-
leikin. Hana nýtti Ragnar til að
skapa vélræn, tignarleg verk,
sem eru ólík flestu sem aðrir
myndlistarmenn samtímans eru
að fást við. Hérlendis er helst
að verk hans minni á vinnu
Magnúsar Tómassonar, sem
hefur einnig nýtt sér málma og
vélræna úrvinnslu þeirra til að
setja fram óvenjulega mynd-
hugsun; erlendis hafa listamenn
eins og Donald Judd verið þekkt-
ir boðberar hárnákvæmra vinnu-
bragða við frágang og samsetn-
ingu grípandi rýmisverka úr
málmum.
Sýninguna í Gallerí einn einn
nefnir Ragnar „Biflíumyndir".
Sú stafsetning er valin af ráðn-
um hug, því listamaðurinn telur
heiti hinnar helgu bókar mynd-
rænna þannig en ritað á hefð-
bundin hátt, og þar sem verkin
eru á vissan hátt myndræn túlk-
un orða og hugsana úr því riti,
verður þetta val að teljast viðeig-
andi hér.
Sýningin samanstendur af
þremur verkum; tvö þeirra („Þú
skalt ekki“ og ,,Þarna“) standa
andspænis hvort öðru þegar
komið er inn um dyr sýningar-
salarins, og mynda eins konar
hlið, helgan inngang; á vegg
andspænis er síðan stærsta
verkið, „Hugboð", í stöðu hins
helgasta, eins konar altaris.
Verk Ragnars byggjast á afar
vélrænni endurtekningu, þó með
þeim örlitfa mismun, sem gefur.
hveiju fyrir sig eigin hljóm. Hér
kemur bakgrunnur og listhugs-
un Ragnars til skjalanna. Á ör-
litlu skýringarblaði sem liggur
frammi segir listamaðurinn m.a.
eftirfarandi: „Ég er reynslu
minnar vegna mun tengdari
Baader fiskflökunarvél en Wins-
or olíulittúpu. Mér fyndist eðli-
legast að geta staðið við vél og
raðsmíðað myndlist með smátil-
brigðum frá hinu dulda og
óþekkta. Helst ætti verðandi eig-
andi að geta sett hana saman
sjálfur í stofunni heima hjá sér.“
Það eru þessi smátilbrigði, til-
vísanir í aðra veröld og gildi
hins dulda og óþekkta, sem
greina verkin frá hefðbundnari
málmskúlptúr, og flytja þau
jafnvel á svið hugmyndalistar.
Ein tilvísun er í Biblíuna (Þú
skalt ekki girnast konu náunga
þíns) og tengir um leið hin verk-
in við sömu hugsun. Þetta er
allt gert á sem einfaldastan hátt,
því þá skyggir ekkert á samband
Jóhann Ársælsson
ið er verður úr sögunni og allir sem
nýta sér sjávarfang sitja við sama
borð gagnvart réttinum til físk-
veiða.
Það er skoðun undirritaðra að
sú stjórnunaraðferð sem hér er lýst
nái betur þeim markmiðum sem
stefna ber að með stjórn fiskveiða
heldur en kvótakerfíð.
Takist að ná samstöðu um kerfi
sem byggist á almennum ráðstöfun-
um í stað skömmtunar þannig að
hægt verði að hætta að stjórna
hveijum karli og kerlingu, sem
koma nærri sjávarútvegi, kerfi sem
nær einnig betur markmiðunum
sem menn hafa sett sér um verndun
lífríkisins og nýtingu fiskistofnanna
mun skapast sá friður sem þarf að
ríkja um nýtingu fiskistofna við
strendur landsins.
Þessar hugmyndir eru settar
fram í þeirri von að þeir sem vilja
bæta stjórn fiskveiða sjái í þeim
samkomulagsleið. Og að við þá leið
geti orðið það víðtækur stuðningur
að það takist að koma á nýrri skip-
an við stjórn fiskveiða.
Guðjón A. Krisijánsson er
sldpstjóri ogJohann
Arsælsson er skipasmiður á
Akranesi.
Ragnar Stefánsson
áhorfanda og listaverks. Þetta
markmið Ragnars kemur einnig
fram á skýringarblaðinu: „Inn-
takið er sprottið úr þeim neista
sem er innsti kjarni okkar allra.
Þegar hann er tjáður á sem ein-
faldastan og hreinastan hátt
verður til erting milli hins óper-
sónulega og vélvædda annars
vegar og hins kyrra og hljóða
hins vegar ... Myndlistarsýning
er andleg upplifun ...“
Páskarnir eru ein helsta
trúarhátíð kristinna manna um
allan heim. Því miður hefur
páskahátíðin hér á landi um ára-
bil einkennst meira af skefja-
lausu kaupæði vegna ferming-
anna en af trúarlegri íhugun,
og virðast alvarlegar áminning-
ar presta litlu geta breytt þar
um. Því er tæpast við því að
búast að ein lítil myndlistarsýn-
ing geti frekar beint fólki til trú-
arinnar — en það má þó alltaf
reyna, einkum ef listin nálgast
trúna úr óvenjulegri átt.
Sýningu Ragnars Stefánsson-
ar í Gallerí einn einn lýkur 4.
apríl.