Morgunblaðið - 28.03.1991, Blaðsíða 42

42
, frlQI^UNJBIAÐifi FlMMTUUACUft íM'ABSíðb^l
um stíl. Aðalkirkjan rúmi allt að
1.200 manns í sætum og gangar séu
mjög rúmgóðir. Kostnaður fari ekki
verulega fram úr hálfri milljón króna.
í kjallara sé rúmgóður samkomusal-
ur auk hitunartækja-, geymslu og
e.t.v. 3ja herbergja íbúðar fyrir
kirkjuvörð. í kirkjunni eða sambyggð
við hana eða í kjallara sé lítil kap-
ella, er rúmi 50 manns í sætum.“
Frestur til að skila tillögum var til
1. nóvember.
Hallgrímskirkja eða
Haraldskirkja
Á 300 ára afmæli sr. Hallgríms
Péturssonar 1914 kom fram hug-
mynd um minningarkirkju hans í
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd (Hall-
grímskirkja í Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd eftir Snæbjöm Jónsson, Rvík
1931, bls. 17). En nú, þegar farið
er að tala um hina nýju og veglegu
kirkju í Reykjavík, þá er greinilegt,
að einhveijir hafa viljað koma þeirri
hugmynd í framkvæmd hér í höfuð-
staðnum. Á aðalsafnaðarfundi Dóm-
kirkjusafnaðarins 2. júní 1929 gerði
gjaldkeri kirkjubyggingamefndar
grein fyrir innkomnu fé, 8.210 kr.
Sr. Bjami bætti við 1.550 kr. sem
komu í söfnunarbaukana og 1.600
kr. „sem til hans hefur verið goldið
„til Hallgrímskirkju" í Reykjavík“.
Þarna virðist því koma fram í fyrsta
sinni opinberlega það nafn, sem nýja
kirkjan hlaut. Ágúst Jósefsson heil-
brigðisfulltrúi bar fram tillögu um,
að söfnuðurinn ákvæði, að hin nýja
kirkja skyldi heita Hallgrímskirkja
og sjóðirnir sameinaðir. Var sú til-
laga samþykkt með breytingu frá
Jóni Helgasyni biskupi, að söfnuður-
inn „óskaði“ þessa nafns.
Ekki voru þó allir sáttir við þessa
nafngift. Snæbjörn Jónsson bóksali
í Reykjavík kom í áðumefndu riti
sínu fram með þá hugmynd, að hin
nýja kirkja héti Haraldskirkja, kennd
við sr. Harald Níelsson prófessor,
sem lést 1928. Kringum hann varð
einhver sterkasta trúarvakning hér
á þessari öld. Hann var því mjög
ástsæll og minning hans sterk í hug-
um manna um land allt.
Þrír uppdrættir bámst í verðlauna-
samkeppnina. Ekki hlutu þeir náð
fyrir augum sóknarnefndarmanna,
sem veittu þó verðlaun. Ágúst Páls-
son átti tvo þeirra, sem fengu fyrstu
og þriðju verðlaun. Önnur verðlaun
hlaut uppdráttur þeirra Hafliða Jó-
hannssonar og Augusts Hákanson.
Uppdráttur Ágústs Pálssonar er
talinn „af dómkirkju í Reykjavík".
Sóknamefnd virðist þó aldrei hafa
rætt að byggja nýja dómkirkju. í til-
lögum hennar er eingöngu talað um
„nýja kirkju til viðbótar Dómkirkj-
unni“.
MyndagluggarfráDanmörku
Umræðunni um byggingu nýrrar
kirkju var haldið vakandi næstu árin
og fé safnað, þótt hægt gengi. Leitað
var til kirkjumálanefndar Alþingis,
ákveðnar tillögur lagðar fyrir hana,
en árangur virðist ekki hafa orðið
mikill. En árið 1930 skrifar dr. the-
ol. Alfred Th. Jörgensen formaður
fyrir De Samvirkende Menig-
hedsplejer í Köbenhavn og skýrir
frá, „að hafin sé söfnun meðal dansk-
ra vina íslenskrar kirkju á fé til fram-
lags til kirkjubyggingar í Reykja-
vík“. Sr. Friðrik kom með boð frá
Edv. Storr stórkaupmanni í Kaup-
mannahöfn, þar sem hann býðst til
að gefa til nýrrar kirkju í Reykjavík
þijá myndaglugga. Kvaðst sr. Friðrik
hafa séð þessa glugga sumarið 1929
í Kaupmannahöfn ásamt biskupi og
fleirum. Sr. Bjarni kynnti sér, hvem-
ig Dansk Kirkefond stóð að verki við
kirkjubyggingar í Kaupmannahöfn.
Hafði sr. Bjami fengið teikningar
að nýjum kirkjum þar og lagði fram
til kynningar hér.
Tillögur um þriðja
dómkirkjuprestinn og
skiptingu sóknarinnar
Brátt fara að koma ný atriði inn
í umræðuna. Á sóknarnefndarfundi
21. nóvember 1933 skýrir sr. Bjami
frá því, að sr. Þorsteinn Briem kirkju-
málaráðherra hafi stungið upp á því
við biskup, að hann hefði hug á að
bæta einum presti við Dómkirkjuna,
ef söfnuðurinn treysti sér að launa
hann að hálfu. Var sú tillaga tekin
til athugunar.
Sr. Einar Thorlacius hafði fengið
lausn frá embætti sínu að Saurbæ á
Hvalíjarðarströnd vorið 1932. Hann
fór þá til skrifstofustarfa hér í bæn-
um og var jafnframt ráðinn heimilis-
prestur á Elliheimilinu Grand árin
1933-1935. (Guðfræðingatal 1976,
bls. 87.) Hann kom nú fram með þá
tillögu á aðalsafnaðarfundi 1934 „að
athuga, hvort eigi væri tiltækilegt
að skipta hinum víðlenda bæ í sér-
stakar kirkjusóknir líkt og er í Kaup-
mannahöfn og víðar". Verður ekki
annað séð en hann komi þarna fýrst-
ur fram með hugmyndina um skipt-
ingu Reykjavíkurprestakalls í fleiri
sóknir. Aðeins fjórum áram fyrr
barðist Prestafélag íslands harðri
baráttu gegn fækkun prestakalla á
landsbyggðinni, en enginn nefndi þá
fjölgun prestakalla í Reykjavík til að
vega upp á móti fækkun annars stað-
ar (Prestafélagsritið 1930, bls. 252).
En nú verður breyting þar á.
Stjóm Prestafélagsins tók málið upp
og skaut því til Kirkjuráðs
(Prestafélagsritið 1934, bls. 170).
Það gerði svohljóðandi samþykkt,
sem send var sóknamefnd Dómkirkj-
unnar:
IMPEX
hillukerfi
án
boltunar
r
LANDSSMIÐJAN HF.
Verslun: Sölvhólsgötu 13
Sími (91)20680
„Út af framkominni áskoran frá
stjóm Prestafélags íslands var svo
látandi ályktun gjörð: Kirkjuráðið
telur nauðsynlegt, að skipuð sé nefnd
til þess að gjöra tillögu um fjölgun
kirkna og presta og sóknaskipun í
Reykjavík með tilliti til framtíðar-
starfs kirkjunnar, og beinir þeirri ósk
til sóknarnefndar og presta Dóm-
kirkjunnar, að þeir kjósi þijá menn
í slíka nefnd til samvinnu við tvo
menn, er Kirkjuráðið kjósi.“
Sóknamefndin kaus Pétur Hall-
dórsson alþingismann og báða presta
Dómkirkjunnar. Kirkjuráð tilnefndi
cand. theol. Sigfús Sigurhjartarson
og prófessor Sigurð P. Sívertsen, sem
var svo kjörinn formaður nefndarinn-
ar og var þá jafnframt formaður
Prestafélags Islands (Kirkjuritið
1935, bls. 92).
Frumvarp til Iaga
um þrjú prestaköll
Kirkjuráðsnefndin, sem svo var
•kölluð, samdi frumvarp til laga um
afhendingu Dómkirkjunnar í hendur
söfnuðinum og skiptingu prestakalls-
ins í 6 sóknir (Kirkjuritið 1935, bls.
220-222). Er þar sett fram regla,
er síðan var lengi höfð ti| viðmiðunar
um hámarksfjölda í hveiju presta-
kalli, þ.e. 5 þúsund manns. Nefndin
gerir ráð fyrir Dómkirkiuprestakalli
með tvo presta, Hallgrimsprestakalli
einnig með tvo presta og svo er nýtt
nafn í þessari umræðu, Nespresta-
kall, með einum presti. Þar að auki
er reiknað með þremur kirkjusóknum
í viðbót, er fái, til að byija með, þjón-
ustu frá Hallgríms- og Nesprestum,
en kirkjur þeirra yrðu á Grímsstaða-
holti, á holtinu milli Fossvogs og
Sogamýrar og á hæðinni upp af
Sundlaugavegi.
Sr. Jakob Jónsson að ferma í kórkjallara Hallgrímskirkju. Einn af
myndagluggunun, sem Edv. Storr gaf til nýrrar kirkju, er notaður
sem altaristafla.
Verðlaunateikning Hafliða Jóhannssonar og Augusts Hákanson af
kirkju á Skólavörðuhæð.
Gert er ráð fyrir 300 þúsund
króna álagi á Dómkirkjuna, og skyldi
því varið til nýrra kirkjubygginga.
Reykjavíkurbær skyldi leggja til
ókeypis lóðir fyrir hinar nýju kirkjur
og einnig fyrir prestsseturshús.
Heimilt skyldi mönnum að sækja
prestsþjónustu til annarra presta en
sóknarpresta sinna á því svæði, sem
frumvarp þetta fjallar um.
Frumvarpið var borið undir aðal-
safnaðarfund Dómkirkjunnar vorið
1935. Þar var lýst eindregnu fylgi
við frumvarpið og skorað á kirkju-
ráðsnefndina að fylgja því eftir við
ríkisstjóm og Alþingi. Jafnframt kom
fram á fundinum mikill áhugi fyrir
að byija þegar á næsta vetri sunnu-
dagaskólastarf og aðra safnaðarapp-
byggingu í úthverfum bæjarins. Pét-
ur Halldórsson bar frumvarpið fram
á Alþingi 1935, en það náði ekki
fram að ganga.
Kirkjulegt starf hafið í
úthverfunum - Hugmynd um
flytjanlega kirkju
Nú var þegar sótt um lóðir fyrir
nýjar kirkjur og prestssetur, og á
sóknamefndarfundi í september
1935 var skorað á bæjarstjórn „að
hvarfla ekki frá því ráði skipulags-
nefndar að ætla verðandi aðalkirkju
í bænum stað á miðju Skólavörðu-
holti_ (-torgi)“. Jafnframt var hafíð
andlegt uppbyggingarstarf í úthverf-
um Reykjavíkur. Haustið 1935 var
byijað á sunnudagaskólastarfí í skól-
unum í Laugarnesi og Skildinganesi.
Samkvæmt fundargerðabókum
Dómkirkjunnar hófu það starf þeir
Magnús Runólfsson cand. theol.,
guðfræðistúdentamir Ástráður Sig-
ursteindórsson og Jóhann Hannes-
son, einnig ungfrú Kristín Sæmunds-
dóttir. Að sögn Ástráðs starfaði
Magnús Runólfsson í Laugamesskól-
anum, en þeir Jóhann Hannesson og
hann, ásamt Kristínu, í Skildinganes-
skólanum.
Aðalfundur Dómkirkjusafnaðar-
ins, haldinn 20. september 1936, var
um margt merkilegur. Hann skoraði
á alþingismenn Reykjavíkur að end-
urflytja framvarpið um fjölgun
presta í Reykjavík. Prófessor Ás-
rnundur Guðmundsson kom með til-
lögu um að nýta „væntanlega bál-
stofu sem framtíðarkirkjuhús fyrir
Laugameshverfin". Sr. FViðrik Hall-
grímsson kom með þá nýtískulegu
hugmynd að byggja „flytjanlega
kirkju". En merkasta tillagan var um
að ráða viðbótarprest að Dómkirkj-
unni. Sú tillaga var tekin upp aftur
í sóknamefnd og þar samþykkt að
ráða sr. Garðar Svavarsson, sóknar-
prest á Djúpavogi, til að annast
bæði sunnudagaskólahald og guðs-
þjónustur í Laugamesskólanum. Var
frá þessu gengið 20. október. Jafn-
framt var ákveðið að halda áfram
sunnudagaskólastarfi í Skildinganes-
skólanum. Skyldi það gert á kostnað
safnaðarins með von um styrk frá
kirkjuráði eða kirkjustjóm.
Þjónusta sr. Garðars skapar
Laugarnessöfnuð - Aukið
starf í öðrum hverfúm einnig
Nú fóru hjólin að snúast hraðar í
Laugarneshverfinu. Á sóknamefnd-
arfundi 9. nóvember 1936 er greint
frá því, að sr. Garðar hafí þegar
haldið fjórar vel sóttar barnaguðs-
þjónustur í skólanum og sé byijaður
húsvitjun í hverfinu. Jóhann Hannes-
son og Helgi Tryggvason vora byij-
aðir með bamaguðsþjónustur í skól-
anum að Baugsvegi 1, og Gísli Brynj-
ólfsson guðfræðikandídat var að
hefja starf í Mýrarhúsaskóla á Selt-
jarnarnesi. Hann annaðist þar bæði
almennar guðsþjónustur og barna-
starf (Kirkjuritið 1937, bls. 40). Jó-
hann Hannesson mun og hafa hús-
vitjað eitthvað þennan vetur í Skeija-
fírði. Sigurbjörn Á. Gíslason var síð-
ar með barnaguðsþjónustur á Elli-
heimilinu Grand.
í ársbyijun 1937 óskaði sóknar-
nefnd eftir því, að húsameistari ríkis-
ins yrði látinn gera uppdrátt að fyrir-
hugaðri stórri kirkju á Skólavörðu-
hæðinni. Á sama fundi sótti nefndin
um lóð fyrir bráðabirgðakirkju í
Laugameshverfí og fékk tillöguupp-
drátt að slíku húsi hjá húsameistara.
Átti það að vera úr timbri, taka um
160 manns í sæti og var áætlaður
kostnaður 23 þúsund krónur. Áður
en nokkuð varð úr þeim framkvæmd-
um, var, af hálfu íbúa í Laugarnes-
hverfi, stofnuð nefnd til að vinna að
kirkjumálum. Formaður hennar var
Jón Ólafsson, bifreiðaeftirlitsmaður.
Nefndarmenn komu til fundar með
sóknarnefnd 10. febrúar 1937. Jón
Ólafsson áleit margt mæla með að
bíða með framkvæmdir eftir því,
hvernig færi um frumvarp það, er
enn myndi lagt fyrir Alþingi um
skiptingu Reykjavíkursóknar. Menn
ræddu einnig þann möguleika að
reisa, til guðsþjónustuhalds, hús, er
síðar mætti breyta í íbúðarhús. En
andstaða Jóns Ólafssonar og fleiri
Laugnesinga ásamt þeirri staðreynd,
að sr. Garðar var kominn á stað með
gott starf í Laugarneshverfi, hafði
þau áhrif, að sótt var til stjórnvalda
um sérstakan styrk til kirkjubygg-
ingar þar.
Jafnframt bar Magnús Jónsson
prófessor, þingmaður Reykvíkinga,
fram framvarp á Alþingi um að
mynda sókn með sérstökum presti í
Laugarnesskólahverfi. Það fékkst þó
ekki afgreitt. Magnús flutti þá annað
frumvarp um heimild til að kalla tvo
aðstoðarpresta til starfs í Dómkirkju-
söfnuðinum. Var samþykkt að veita
fé á fjárlögum til þess að launa þá.
Á aðalsafnaðarfundi 23. maí 1937
var samþykkt að sækja um lóð fyrir
kirkju efst á Skólavörðuhæðinni.
Ennfremur var óskað eftir, að
Laugarnesskólahverfí yrði gert að
sérstakri kirkjusókn. Kom fram afar-
mikill áhugi íbúa þar fyrir að koma
hinu.kirkjulega starfi á fastan grann.