Morgunblaðið - 03.05.2000, Qupperneq 28

2§’ MIÐVIKUDÁGUR 3. MAI2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Farsímarásir
boðnar upp
í Þýzkalandi
London. Morgunblaðið.
ÞÝZKA ríkisstjórnin undirbýr nú
uppboð á farsímarásum í kjölfar
nýafstaðins uppboðs í London og
segir The Times, að þýzka ríkis-
stjórnin reikni með allt að 35 millj-
örðum punda, um 4.000 milljörðum
króna, fyrir rekstrarleyfm. Reikn-
að er með að fleiri ríkisstjórnir í
Evrópu fylgi í kjölfarið og í
Bandaríkjunum verða leyfín til
rekstrar þriðju kynslóðar farsíma
boðin upp í júní.
The Times segir, að reiknað sé
með að stærsta farsímafyrirtæki
heims, Vodafone Airtouch, leggi
fram um 20 milljarða punda í
rekstrarleyfi fyrir nýja kynslóð
farsíma í Evrópu og einnig mun
fyrirtækið keppa að því að hljóta
rekstrarleyfi í Bandaríkjunum.
Fyrirtæki samsteypunnar í Bret-
landi varð á dögunum hlutskarpast
í keppninni um eitt af fimm leyf-
um, sem brezka ríkisstjórnin bauð
upp.
Eftir árangur uppboðsins í
London, þar sem rekstrarleyfin
fimm færðu ríkiskassanum jafn-
virði um 2.600 milljarða íslenzkra
króna, er reiknað með því að ríkis-
stjómir Frakklands, Hollands og
Ítalíu fari frekar uppboðsleiðina
en halda „fegurðarsamkeppni"
eins og sú leið hefur verið nefnd
að halda samkeppni um það hver
býður bezta kerfi og mesta þjón-
ustu. Ríkisstjómir Spánar og
Finnlands hafa valið að fara sam-
keppnisleiðina.
The Times rekur að í Frakk-
landi er Vodafone hluthafi í SFR, í
Hollandi á það Libertel og á Ítalíu
er það hluthafi í Omnitel. I Banda-
ríkjunum er Vodafone í samstarfi
við Bell Atlantic.
Blaðið segir ennfremur, að
reiknað sé með því, að Orange,
sem fékk eitt rekstrarleyfið í Bret-
landi, taki þátt í þýzka uppboðinu í
samstarfi við finnska fyrirtækið
Sonera og Telefóníca á Spáni. Tvö
þau síðartöldu tóku þátt í brezka
uppboðinu, en drógu sig í hlé áður
en yfir lauk, og eins og sakir
standa er Orange í eigu Vodafone.
Sú eignaraðild er til komin með
kaupum Vodafone á þýzka fyrir-
tækinu Mannesmann, en skilyrði
fyrir þeim samruna er m.a. sala á
Orange og er reiknað með hörðum
átökum, þegar til hennar kemur.
British Telecom verður með í
Pýzkalandi sem hluthafi í Viat Int-
ercom og sjálfsögð er talin þátt-
taka þýzka fyrirtækisins Deutsche
Telekom. Það fyrirtæki er svo aft-
ur eigandi brezka fyrirtækisins
One20ne, sem er handhafi eins
rekstrarleyfisins brezka.
Ónefndur talsmaður Vodafone
segir í samtali við The Times, að
það sé ljóst að það geti orðið haus-
verkur að útvega allt það fé, sem
þarf til kaupa á rekstrarleyfunum.
En við munum kanna málið á
hverjum stað, þegar tilefni gefst
til, hefur blaðið eftir honum. Blað-
ið vitnar til fjármálasérfræðinga
um það að fjarskiptafyrirtækin
muni fjármagna kaup sín á rekstr-
arleyfum með útgáfu skuldabréfa
eða hlutabréfa og ljóst sé að þau
verði þá heldur betur fyrirferðar-
mikil á fjármörkuðum.
mora
Verð frá kr.
39.500
með sturtusetti og sápuskál
Moracera handlaugartæki Moracera hitastillt
með botnventli og lyftitappa blöndunartæki í sturtu
kr. 5.900 kr. 7.475
TCÍIGI
Smiðjuvegi 11 • 200 Kópavogur
Sími: 5641088 • Fax: 5641089 • tengi.is
ÚtsölustaSr: Mlfistöðin Vestmannaeyjum - Pípulagningaþjónustan Akranesi
Kaupfélag Borgfirðinga Borgarnesi • Rörtækni Isafiröi ■ Kaupfélag V-Hún Hvammstanga
Kaupfélag Húnvetninga Blönduósi - Kaupfélag Skagfiröinga Sauöárkróki • Hiti Akureyri
Kaupfélag Héraðsbúa Egilstöðum, Reyöarfirði og Fáskrúösfirði • Byggt & Flutt Neskaupstaö og Eskifiröi
Króm & Hvltt Höfn ■ lagnaþjónustan Selfossi • Tengi Kópavogi • Vafnsvitkinn Reykjavlk.
Blaðran springur!
Reuters
Verðbréfasali í Chicago fylgist spenntur með hreyfíngum Dow Jones-
vísitölunnar. Margir sérfræðingar vara nú fólk við að halda að hækk-
anir undanfarinna ára muni halda áfram til eilífðarnóns.
eftir Alberto
Alesina
©The Project Syndicate
NU á dögum trúir fólk því al-
mennt að hlutabréfamarkaðurinn
geti gert það ríkt á svipstundu.
Þess vegna nota ellilífeyrisþegar
sparifé sitt og lífeyri til að fjár-
festa í hlutabréfum úr heimatölv-
um sínum og ungt fólk hættir í
launavinnu til þess að öðlast
skjótfenginn gróða af hlutabréf-
um sem netfyrirtæki hafa til sölu.
En miðað við þá ringulreið sem
ríkt hefur á heimsmarkaðnum að
undanförnu ætti að skylda alla
fjárfesta, unga sem aldna, til að
kynna sér sögu verðbréfamarkað-
arins, og koma þeim þannig aftur
niður á jörðina.
Fjárfesting í hlutabréfum í
Bandaríkjunum hefur alla tuttug-
ustu öldina skilað að meðaltali
6% meiri hagnaði en áhættulaus-
ar fjárfestingar í ríkisskuldabréf-
um, sem gefin eru út til skamms
tíma. Þessi munur hefur verið
nokkuð stöðugur frá ári til árs,
enda þótt hann hafi verið eilítið
hærri, eða 8%, árin 1947 til 1994.
Svipaðar tölur má finna annars
staðar í heiminum, eins og á Ital-
íu, þar sem hlutabréfaviðskipti
árin 1961 til 1994 gáfu að meðal-
tali af sér um 6% meiri hagnað
en fjárfestingar í ríkisskuldabréf-
um. Vissulega hafa komið óvenju-
leg tímabil, eins og sjötti ára-
tugurinn, þegar munurinn á því
að fjárfesta á hlutabréfamarkaðn-
um í Mílanó annars vegar og í
ríkisskuldabréfum hins vegar fór
yfir 22%. En það komu einnig
tímabil þegar seig á ógæfuhlið-
ina, svo sem á næsta áratug á
eftir (1961-1970), þegar munur-
inn var að meðaltali -2%.
Meiri hagnaður þýðir meiri
áhættu, svo einfalt er það. Ef
fjármagnseigandinn hefði lagt
sparifé sitt í lítil en framsækin
fyrirtæki (hin svokölluðu „sprota-
fyrirtæki“) í stað þess að fjár-
festa í 500 stærstu fyrirtækjun-
um sem skráð eru hjá Standard
& Poor á Wall Street, hefði hagn-
aður hans aukist um 6% á síðustu
50 árum - þ.e. um aðeins 15%
meira en hagnaður af hinum full-
komlega öruggu ríkisskuldabréf-
um. En áhættan sem þessi fjár-
festir hefði staðið frammi fyrir
hefði einnig tvöfaldast, því að
óstöðugleiki hagnaðar á skamm-
tímaríkisskuldabréfum var 3% á
þessum sömu 50 árum, en hvorki
meira né minna en 17% á hluta-
bréfum í S&P-fyrirtækjaskránni,
og 30% á hlutabréfum í sprota-
fyrirtækjum.
Þessi 30% tala þýðir að jafn-
miklar líkur voru á 30% meiri
hagnaði af fjárfestingum í hluta-
bréfum en af ríkisskuldabréfum
og 30% minni hagnaði. Að því
gefnu að bandarísk ríkisskulda-
bréf skiluðu á sama tíma tæplega
2% hagnaði umfram verðbólgu,
þýðir þetta að hagnaður af hluta-
bréfum í sprotafyrirtækjum gæti
skilað hvort heldur er 32% hagn-
aði eða 28% tapi á einu ári. Með
öðrum orðum, þá gefa langtíma-
fjárfestingar í hlutabréfum meira
af sér en fjárfestingar í ríkis-
skuldabréfum, en aukinn óstöð-
ugleiki þýðir þó að áratugir þurfa
að líða áður en hægt er að segja
með fullri vissu að fjárfesting í
hlutabréfum hafi örugglega gefið
af sér meiri hagnað en fjárfesting
í ríkisskuldabréfum.
Reynslan af hlutabréfum í hinu
„nýja hagkeríT* er of lítil enn sem
komið er til þess að hægt sé að
segja með nokkurri vissu hvort
gríðarleg hækkun í nær öllum
kauphöllum heimsins síðustu árin
er tímabundið uppgangstímabil
spákaupmennsku, eða varanlegur
árangur nýja hagkerfisins. Fram
að þessu, jafnvel þótt nýlegar
sveiflur séu hafðar í huga, hafa
nánast allir verðbréfamarkaðir
„Reynslan af hluta-
bréfum í hinu „nýja
hagkerfi“ er of lítil
enn sem komið er til
þess að hægt sé að
segja með nokkurri
vissu hvort gríðarleg
hækkun í nær öllum
kauphöllum heims-
ins síðustu árin er
tímabundið upp-
gangstímabil spá-
kaupmennsku eða
varanlegur árangur
nýja hagkerfisins. “
verið á hraðri uppleið. Til að
mynda hefur árlegur hagnaður á
Ítalíu frá jólum og til loka fyrsta
fjórðungs þessa árs verið 120%.
En á því tímabili óstöðugleika
sem einkennt hefur markaðinn á
síðustu vikum, hefur vísitala
nýrra hlutabréfa í Evrópu fallið
um a.m.k. 30%.
Hagnaður og óstöðugleiki
Þetta gefur sterka vísbendingu
um að hið hefðbundna samband
milli hagnaðar og óstöðugleika sé
aftur að festast í sessi. Óttinn
núna er samt sem áður sá að ný
kynslóð fjárfesta (að meðtöldum
þeim sem fjárfesta heiman að frá
sér), sem hefur aldrei upplifað
neikvæða hegðun markaðarins,
vanmeti áhættuna.
í Bandaríkjunum, þar sem
uppgangurinn hefur varað hvað
lengst, eru margir af þeim sem
fylgjast með verðbréfamarkaðn-
um ekki í nokkrum vafa um að
markaðurinn sé_ að þenjast út
eins og blaðra. Ut frá hagnaðar-
hlutfalli á Wall Street, hefur
Robert Shiller, hagfræðingur við
Yale-háskóla, og einn af þeim
sem er sannfærður um ótakmark-
aða vaxtarmöguleika markaðar-
ins, sagt nýlega að hlutabréf hafi
aldrei verið ofmetnari en nú, ekki
einu sinni sumarið 1929, rétt fyrir
„hrunið mikla“.
Upplýsingarnar, a.m.k. hvað
bandarísk efnahagsmál varðar,
sýna vissulega að gríðarlega mik-
il framleiðniaukning hefur átt sér
stað með hinu nýja hagkerfi. En í
sögulegu ljósi, er þetta ekki mjög
sannfærandi. Því að þetta er ekki
í fyrsta skipti sem stórstígar
tækniframfarir eiga sér stað; um
aldamótin 1900 voru rafmagns-
vélin og ritsíminn fundin upp -
hvort tveggja uppfinningar á
borð við netið. Samt sem áður
var munurinn á hagnaði milli
hlutabréfa og ríkisskuldabréfa á
þeim tíma hér um bil 6%.
í stuttu máli sagt má draga
þann lærdóm af hinu nýja hag-
kerfi að enginn verður ríkur fyr-
irhafnarlaust, a.m.k. ekki með þvi
að spila á verðbréfamarkaðnum.
Nýja hagkerfið hefur sýnt okkur
fram á að vísindarannsóknir,
tæknibyltingar og einkaframtak á
samkeppnismarkaði - allt hlutir
sem eru tiltölulega fátíðir í
Evrópu - borga sig margfaldlega.
Evrópumenn hafa tekið upp
nokkrar neikvæðar hliðar mark-
aðarins eftir Bandaríkjamönnum,
eins og spákaupmennsku í anda
spilavítis. En þeir hafa ekki enn-
þá tekið upp mikilvægari þætti
bandaríska efnahagskerfisins,
eins og meira frelsi á vinnu- og
framleiðslumörkuðum, og minni
áhrif hins opinbera í efnahagslíf-
inu.
Það tæki Bandaríkjamenn ekki
langan tíma að rétta úr kútnum
eftir markaðshrun, vegna þess að
bandaríska hagkerfið stendur á
mjög styrkum stoðum; Evrópa á
ekkert slíkt í bakhöndinni. Hluta-
bréf halda vissulega áfram að
vera persónuleg áhætta einstakra
fjárfesta, en ef blaðra spákaup-
mennskunnar springur er hætt
við þvi að grafið verði undan
efnahagslegum stöðugleika í álf-
unni.
Höfundur er prófessor (hagfræði
við Harvard-háskóla.