Morgunblaðið - 03.05.2000, Blaðsíða 60

60 MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ 2000
r\
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
EFTA - 40 ára starfsemi
HINN 3. maí verða
40 ár liðin frá því að
svonefndur Stokk-
hólmssamningur um
EFTA gekk í gildi.
Fjörutíu ár er e.t.v
ekki hár aldur fyrir
alþjóðastofnun en í því
samhengi er rétt að
hafa í huga að EFTA
var í miklum vafa um
tilvist sína fyrsta ára-
tuginn. Þegar það
.. .samband Evrópuríkja,
"sem nú gengur undir
nafninu Evrópusam-
bandið (ESB), var
stofnað, voru sjö Vest-
ur-Evrópuríki, sem
ekki áttu aðild að því, viss um að
þau yrðu með einhverjum hætti að
grípa til eigin ráða. Þau komust
fljótlega að þeirri niðurstöðu að
rétt væri að stofna eigin samtök og
þau nefndust EFTA. Þessi nýju
samtök settu sér þrjú markmið. í
fyrsta lagi að afnema tolla- og
magntakmarkanir í viðskiptum
með iðnaðarvörur sín á milli á ein-
um áratug, og var þá haft í huga að
fara jafn ört fram í þeim efnum og
hinar Evrópuþjóðirnar ætluðu sér
"%íh á milli. I annan stað var sett
það markmið að koma á sameigin-
legu fríverslunarsvæði yfir bæði
samtökin í Vestur-Evrópu, eða
með öðrum orðum að
byggja brú á milli
þeirra. I þriðja lagi
var markmiðið að
auka þjóðartekjur og
velmegun í aðildar-
löndunum.
Fyrsta markmiðinu
um afnám viðskipta-
hindrana innan EFTA
tókst að ná fyrir tím-
ann, á sjö árum í stað
tíu. Þetta varð líka
raunin hjá Efnahags-
bandalagi Evrópu,
eins og ESB hét þá.
Oðru markmiðinu
reyndu EFTA-ríkin
fyrst að ná með um-
sóknum um aðild eða aukaaðild að
ESB, en var hafnað. Ásetningur
EFTA um sameiginlegt vestur-
evrópskt fríverslunarsvæði náðist
þó þegar Bretland, Danmörk og
Irland gengu í Efnahagsbandalag
Evrópu og gerðir voru fríverslun-
arsamningar sem tengdu svæðin
tvö saman. Þessum áfanga var vel
fagnað og talinn sigur fyrir sjónar-
mið sem EFTA-þjóðirnar höfðu
haft uppi alla tíð. Þannig lauk
fyrsta áratug EFTA.
Fljótlega komust menn þó að því
að efnahagslegur samruni átti sér
aðrar hindranir en tolla og magn-
takmarkanir. Tæknihindranir,
EFTA
Það er ærið tilefni fyrir
EFTA að halda upp á
fertugsafmælið, segir
Kjartan Jóhannsson.
Upphaflegu markmiðin
hefur tekist allvel
að uppfylla.
skriffinnska, ólíkir staðlar og mis-
munandi heilbrigðisreglur voru
dæmi af þessu tagi. Samvinna á
sviði tækni og vísinda var líka talin
vænlegri til árangurs en að hver
pukraðist í sínu horni.
Sjö árum eftir að ákveðið hafði
verið að koma á sameiginlegu frí-
verslunarsvæði í Evrópu varð það
að veruleika árið 1977 með afnámi
tolla og magntakmarkana eins og
að hafði verið stefnt. En öðrum sjö
árum síðar, 1984, komst á sameig-
inlegur fundur EFTA- og ESB-
ráðherra í Lúxemborg sem ákvað
að koma á samstarfi til þess að
takast á við hinar tæknilegu við-
skiptahindranir sem áður voni
nefndar og koma á samstarfi á
ýmsum sviðum rannsókna. A þess-
um tíma voru þetta jafnframt við-
brögð við versnandi samkeppnis-
stöðu Evrópu gagnvart Japan og
Ameríku.
Þetta samstarf EFTA og ESB
reyndist flókið og þunglamalegt,
enda kom tilboð frá forseta fram-
kvæmdastjórnar ESB, Jacques
Delors, í janúar 1989 um að koma
á því samstarfi sem síðar hlaut
nafnið Evrópska efnahagssvæðið
(EES). Það samstarf varð, trúi ég,
nánara og víðtækara en flesta
renndi í grun þegar af stað var far-
ið, en árangurinn hefur líka verið
eftir því og að mínum dómi stór-
kostleg lyftistöng fyi'ir EFTA-
löndin sem að því standa, ekki síst
Island. Samningaviðræðurnar um
EES voru hins vegar flóknar og
tímafrekar og má kannski minna á
að það liðu fimm ár frá því að
samningstilboðið barst frá Delors
og þar til samningurinn tók gildi.
A sama tíma og samið var um
EES, hrundi Berlínarmúrinn og
kommúnistaríkisstjórnirnar austan
járntjalds. Þessi söguskil urðu
bæði ESB og EFTA tilefni til að
taka upp ný viðskiptasambönd við
þessi lönd. EFTA gerði fríverslun-
arsamninga við þau öll. Sömuleiðis
hafa EFTA og ESB verið að út-
víkka þetta fríverslunarsvæði suð-
ur yfir Miðjarðarhaf og til Mið-
austurlanda. Miðar því starfi allvel.
Nýjast á dagskránni er að byggja
brýr yfir Atlantshafið. EFTA er
væntanlega nálægt því að ljúka
samningum við Kanada og Mexíkó
er næst í röðinni, enda hefur ESB
gert fríverslunarsamning við það
land. Það net fríverslunarsamninga
sem hér er verið um að ræða mun
auðvelda allsherjarsamkomulag hjá
WTO þegar þar að kemur, en þar
gengur nú hægt og lítils árangurs
að vænta að sinni.
Það er ærið tilefni fyrir EFTA
að halda upp á fertugsafmælið.
Upphaflegu markmiðin hefur tek-
ist allvel að uppfylla. Viðskipta-
hindranir innan EFTA eru af-
numdar á flestum sviðum og
EFTA ríkin eru nú að endurskoða
stofnsáttmála sinn, Stokkhólms-
samninginn, til að styrkja enn sam-
skipti sín. Markmiðið um sameigin-
legan markað Vestur-Evrópu hefur
ræst, nú seinast í EES-samningn-
um og tvíhliða samningum Sviss og
ESB. Um þriðja markmiðið um
hagvöxt og hagsæld þarf vart að
deila. EFTA-löndin eru meðal
þeirra ríkustu í veröldinni. EFTA
hefur þjónað aðildarlöndum sínum
vel, líka sem undirbúningur að að-
ild að ESB, þegar því var að
skipta.
Höfundur er framkvæmdastjóri
EFTA.
Kjartan
Jóhannsson
Sjúkraflutningar
» á landsbyggðinni
Listhús í Laugardal
Þuríður
Backman
FYRIR Alþingi ligg-
ur þingsályktunartii-
laga um að fela heil-
brigðisráðherra að
koma á og tryggja
rekstur sérútbúinnar
flugvélar til sjúkra-
flutninga og tryggja
nauðsynlega bráða-
þjónustu við Fjórð-
ungssjúkrahúsið á Ak-
m-eyri samhliða
rekstrinum.
Nýlega barst sú frétt
að heilbrigðisráðherra
hefði tekið ákvörðun
Hm að miðstöð sjúkra-
flugs skyldi verða á Ak-
ureyri. Ráðherra hefur
falið Ríkiskaupum að bjóða út
sjúkraflug í samstarfi við samgöngu-
ráðuneytið og munu ráðuneytin tvö
vinna saman að útboði í tengslum við
útboð á áætlunarflugi. Útboðið var
ekki samið þegar fréttin var gefin út
og skilmálamir óljósir. Fréttin er
eingöngu fyrsta skrefið og segir ekk-
ert til pm hvernig þjónustu eigi að
veita. Anægjulegt er að heilbrigðis-
ráðherra skuli nú vinna að því að
koma sjúkraflugi í ákveðið rekstrar-
form. Öllum ætti að vera ljóst mikil-
vægi þess að jafna aðgengi allra
landsmanna að sérhæfðri heilbrigð-
Tísþjónustu og sjá til þess að hægt sé
að halda uppi öruggu sjúkraflugi.
Sérútbúin flugvél til sjúkraflutn-
inga er ekki til hér á landi, í stað þess
hefur verið notast við flugvélar til al-
menns farþegaflugs og
þyrla Landhelgisgæsl-
unnar hefur sinnt
neyðartilvikum. Rauði
kross íslands keypti
fyrir nokkrum árum
sjúkraflugsbúnað sem
settur er í venjulegar
farþegaflugvélar þegar
þær fara í sjúkraflug.
Mikil bót var að þessu,
en við núverandi
ástand er því vart að
treysta að búnaðurinn
sé til taks þegar á þarf
að halda. Þótt hann sé
góður tekur tíma að
taka sæti úr flugvélum
og setja hann um borð.
Því eru farþegavélar aldrei tilbúnar í
útkall eins og sjúkrabílar.
Eins og nú er ástatt er ekkert
formlegt skipulag á sjúkrafluginu
eða umsjón með því og ábyrgð því
óljós. Flugvélar eru í mörgum tilvik-
um ófullkomnar og ekki mannaðar
flugmönnum og sjúkraflutninga-
mönnum eins og reglur kveða á um.
Útkallskerfið er flókið, kraftar fag-
fólks illa nýttir. Litlu flugfélögin
hafa sinnt sjúkrafluginu en þvi mið-
ur hafa miklir rekstrarerfiðleikar
þeirra haft sín áhrif. íbúar á lands-
byggðinni búa því við mjög ófull-
nægjandi þjónustu. Löngu er tíma-
bært að taka á þessum mikilvæga
þætti í heilbrigðisþjónustunni og
koma í betra og öruggara horf, sér-
staklega fyrir íbúa utan „stórhöfuð-
borgarsvæðisins". Vel búin sjúkra-
flugvél er jafnsjálfsögð á lands-
byggðinni eins og vel búinn
neyðarbíll er í þéttbýli.
Hvers vegna sérhæfð
sjúkraflugvél?
Hér er talað um sjúkraflug milli
heilsugæslustöðva og/eða sjúkra-
húsa þar sem flugvöllur er fyrir
hendi, en ekki björgunarflug eða
flug af slysstað á sjúkrahús. I þeim
tilvikum eru þyrlur ákjósanlegar,
auk þess sem þær henta vel þegar
veðurskilyrði hamla venjulegu ílugi.
I sérhæfðri eða sérútbúinni
sjúkraflugvél er svipaður búnaður
og í velútbúnum neyðarbíl.
Sjúkraflugvél er eingöngu notuð
Sjúkraflutningar
í sérhæfðri eða sérút-
búinni sjúkraflugvél,
segir Þuríður Back-
man, er svipaður búnað-
ur og í velútbúnum
neyðarbíl.
til sjúkraflutninga eins og sjúkrabíll
og stendur ávallt tilbúin til notkunar.
Það styttir viðbragðstíma í útköllum
til muna. Með tilliti til þess að mið-
stöð sjúkraflugs verður á Akureyri,
ætti sHk vél að ná til flestra flugvalla
á þeim tíma sem tekur að undirbúa
sjúkling í flugið. Sjúkraflugvél þarf
að hafa ákveðna flughæfileika og
vera svo rúmgóð að hægt sé að koma
fyrir þeim búnaði sem talinn er
nauðsynlegur hverju sinni.
Alþjóðlegar reglur krefjast þess
að í sjúkraflugvélum séu alltaf tveir
flugmenn þótt flugvélin sé skráð fyr-
ir einn flugmann. Álagið er mikið, oft
flogið við verstu veðurskilyrði,
ástand skjúlings getur verið alvar-
legt. Tvo flugmenn þarf til að sinna
aðflugs- og lendingartækni. Sjúkra-
flutningar skulu vera á ábyrgð
sjúkraflutningamanna og skiptir
ekki máli hvort heldur er á landi eða
í lofti. Þeir tryggja fagmennsku og
spara tíma og krafta lækna eða
hjúkrunarfólks, sem ella þyrfti að
fylgja sjúklingum.
Hvað kostar rekstur
sérútbúinnar sjúkraflugvélar?
Miklu skiptir hvort keypt verður
ný eða notuð vél, hvaða tegund og
hvaða búnaður. Samkvæmt kostnað-
aráætlun Benedikts Guðmundsson-
ar, forstöðumanns þróunarsviðs At-
vinnuþróunarfélags Eyjafjarðar,
getur munað rúmum 170 millj. kr á
nýrri og notaðri vél. Máli skiptir
hvort sjúkraflugvél er rekin sem
sjálfstæð eining eða sem hluti af öðr-
um flugrekstri. Mestu munar um
samnýtingu á áhöfn. Sé miðað við
samrekstur sjúrkraflugvélar og ann-
ars flugreksturs gæti flugtíminn
kostað um 173.500 kr. Til saman-
burðar kostaði flugtíminn ríkið
137.500 kr. árið 1996 - með styrkj-
um. Þá er ekki talið sjúkraflug til
Grænlands og flug að tilstuðlan
tryggingafélaga. Mörgum kann að
þykja krafa um sérhæfða sjúkraflug-
vél óraunhæf og alltof dýr kostur, en
okkur þætti ekki boðleg heilbrigðis-
þjónusta sem notaði venjulega sendi-
ferðabíla til sjúkraflutninga í sparn-
aðarskyni. Rekstur sjúkraflugsins
verður að vera á forsendum heil-
brigðisþjónustunnar, ekki rekstrar-
forsendum flugfélaganna. Ef rekstur
sjúkraflugvélar getur farið saman
við rekstur flugfélags án þess að það
bitni á öryggisþáttum sjúkraflugsins
er það vel, en ef láta verður af kröf-
um um sérútbúna sjúkraflugvél og
nota farþegavél til sjúkraflugsins til
að styrkja rekstur flugfélags, eru
forsendur sjúkraflugsins ekki réttar.
Sjúkraflutningar sem hluti
heilbrigðiskerfisins
Heilbrigðisþjónustan úti á landi er
nátengd samgöngunum. Sjúkra-
flutningar eru því hluti af heildar-
skipulagi heilbrigðiskerfisins. Heil-
brigðisþjónustan hefur þróast
misjafnlega eftir landsvæðum. Mis-
vægi og ójöfnuður er milli íbúa eftir
búsetu. Frumstætt og veikburða
sjúkraflug hefur aukið á óöryggi
íbúa á landsbyggðinni og ýtt undir
fólksflutninga til höfuðborgarinnar.
Af þessum sökum hafa fjölmargir,
sem málið varðar, stutt hugmyndir
um sérútbúna sjúkraflugvél á Ákur-
eyri. Þingsályktunartillaga mín og
meðflutningsmanna um rekstur
slíkrar flugvélar ætti því að hljóta
góðar undirtektir þingmanna miðað
við jákvæð viðbrögð heilbrigðisráð-
herra og allan þann stuðning, sem
þetta mikilvæga öryggismál hefur
fengið.
Þó að málið sé ekki í höfn vil ég
þakka öllum þeim, sem unnið hafa að
framgangi þess og tel á engan hallað
þótt nafn Sveinbjöms Dúasonar
sjúkraflutningamanns á Akureyri sé
nefnt sérstaklega.
Höfundur er alþingismaður.
NÚ berast þau tíð-
indi um landið að fyrr-
verandi ritstjóri Þjóð-
viljans bjóði sig fram til
formanns „Samfylk-
ingar“. Enn sem fyiT
koma Alþýðuflokks-
menn (sósíaldemókrat-
ar) ekki til álita þó
væntanleg „Fylking"
muni væntanlega inn-
anlands sem utan telja
sig bæra til að kenna
sig við sósíaldemókra-
tíska stefnu hver svo
sem við stýrið húkir.
Gjörla má sjá að fyrr-
verandi ritstjóri Þjóð-
Formannskosning
✓
Eg skrifa gegn,
segir Halldór E. Sigur-
björnsson, framboði
fyrrverandi ritstjóra
Þjóðviljans.
viljans er útlærður „félagsmálamað-
ur úr skóla“ svo vel sem hann hefur
undirbúið framboð sitt í hinni „gulu
pressu“ eða fremur
„fjölmiðlum" landsins.
Fyrir hönd alþjóð-
legrar og evrópskar
hreyfingar Alþýðu-
flokksmanna - sósíal-
demókrata - segi ég og
skrifa gegn framboði
fyrrverandi ritstjóra
Þjóðviljans: Nei.
Fyrir hönd austur-
evrópskra háskóla-
borgara, íþróttamanna,
og alþýðufólks sem ég
hef átt samskipti við
eftir að Berlínarmúr-
inn féll - og lýst hafa
hryllingi alræðisstefnu
Stalíngúlagsins er þar
ríkti (ríkir?) kalla ég og rita gegn
framboði fyrrverandi ritstjóra Þjóð-
viljans: Nei!
í minningu þeirra tuga milljóna
manna sem létu lífið austur þar (ald-
armetið) sem aldrei var eða verður
reistur minnisvarði úr prentsvertu á
síðum Þjóðviljans hrópa ég og meitla
djúpt í tóftir Múrsins: NEI.
Ritað á föstudaginn lánga.
Höfundur er lögfræðingur og félagi í
Alþýðuflokknum - Jafmiðarnuuma-
flokki íslands.
NEI
Halldór E
Sigurbjörnsson