Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1884, Side 14

14
vopnaglamrið þagnaði, og rennur þá upp friðar og kyrðar öld, sem
i pólitisku tilliti má telja gullöld hins íslenzka þjóðveldis, og nær
fram undir lok 12. aldar. Á þessum tima var lögrjettan á alþingi
mjög starfsöm og afkastamikil, og gengu þá út frá henni mjög mörg
og merkileg lög1. En að að því skapi sem alþingi óx fiskur um
hrygg og lagasetning þess varð yfirgripsmeiri, að sama skapi hlaut
og löggjafarvald hjeraðsþinganna að verða þýðingarminna, eptir
því sem ár liðu fram. J»að er því eðlilegt, þó að lítið beri á hinu
sjerstaka löggjafarvaldi hjeraðsþinganna í lögbókunum, sem lýsa
ástandinu á hinum síðari tímum þjóðveldisins, en þó er svo að sjá, sem
þau hafi aldrei til fulls misst löggjafarrjett í innanþingsmálum, og
að það, sem áður var tekið fram um rjett þeirra til að auka við
þingsköpin og setja fjáriag, sje menjar hins sjerstaka löggjafarvalds
þeirra.
Af því, sem nú hefir verið sagt, sjest, a^hjeraðsþingin frá upphafi
höfðu löggjafarvald innanhjeraðs sameinað dómsvaldinu, að þetta
löggjafarvald þeirra skertist nokkuð við það, að alþingi var sett, en
a$ það samt virðist hafa verið þýðingarmeira fyrst framan af, á
tímanum sem leið frá skipun alþingis allt þangað til nýmæli f>órð-
ar gellis vóru samþykkt, heldur enn eptir þenna tima, að svo virð-
ist sem löggjafarvaldið hafi eptir nýmæli |>órðar en þó einkum ept-
ir lok sögualdarinnar dregizt meira og meira í hendur alþingis frá
hjeraðsþingunum. Framan af, að minnsta kosti þangað til hin opt
nefndu lög f>órðar gellis urðu til, er svo að sjá, sem dómar og lög-
rjetta hafi allt verið eitt, en óvíst er, hvernig lögrjettu var háttað
á hjeraðsþingunum eptir þenna tíma ; þó virðist líklegast, að lög-
rjettan hafi þar aldrei verið greind frá dómunum.
Með því að þannig er vafasamt, hvort lögrjettan á hjeraðsþingun-
um nokkurn tíma hefir verið sjerstök, þá virðist það hæpið að eigna
nokkra tótt, sem finnst á hjeraðsþingi, heldur lögrjettu en dómum,
nema því að eins að tóttin hafi einhver þau einkenni, sem ljóslega
sýni, að þar hafi verið lögrjetta en ekki dómar. En hver þau ein-
kenni ættu að vera, er ekki gott að segja. Menn geta nokkurn
vegibn með vissu ákveðið þann stað, þar sem hin forna lögrjetta
var á alþingi, en þar sjást nú engar órækar menjar eptir hana of-
an jarðar. þ>að er víst, að lögrjettumenn sátu á þremur pöllum á
alþingi, en hitt er ekki hægt að segja með vissu, hvort þessir pall-
ar vóru að nokkru eða öllu leyti úr torfi, grjóti eða trje. Ekki
hafa menn heldur getað sýnt neinar áreiðanlegar menjar eptir hina
fornu dóma á alþingisstaðnum við Oxará. Hringrúst sú, sem er á
hrauntanga þeim, sem nú er kallaður Lögberg, er eflaust ekki gam-
alt dómstæði frá þjóðveldistímanum, og sama er að segja um rúst
1) Sbr. rit mitt: Runerne i den oldisl. iiteratur bls. 16—18.