Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 60

60
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ur dyrastafi, sem felldir eru ofan í aurstokk og upp í dyratré, sem
aftur er fellt í stöpla um það bil tuttugu sentímetrum fyrir neðan
bita. Milli dyratrés og bita eru fjórir pílárar, en í bilinu milli dyra-
stafa og stöpla eru fimm stuttslár annars vegar, en fjórar hins vegar,
ein hefur fallið í burtu. Framhliðin hefur líkan umbúnað, nema hvað
þverslár koma í stað hurðar, þær eru fjórar og stuttslár jafnmargar.
Hér við bætast rimlar, sem negldir eru aftan á slár og pílára. Vatns-
bretti eru framan og aftan undir reisifjöl, þar yfir vindskeiðar og
að framan leifar af krossi. Ekki er ég nógu fróður til að dæma um
aldur viðanna, en við lauslega athugun virðast stöplar, syllur, bitar
og þak vera samstætt, en rimlar, skakkslár og langslár vera sitt úr
hverri áttinni og seinni viðbætur. Töluverður fúi er kominn í aur-
stokka og neðstu hluta stöplanna, einnig er reisifjölin á þaki feyskin
orðin, einkum sunnan megin. Að öðru leyti er klukknaport þetta ekki
í sem verstu standi, og ætti að vera auðvelt að gera við það og halda
því við um langan aldur.
Klukknaportið á Möðruvöllum er í alla staði merkileg menningar-
söguleg heimild, og gléðjast ber yfir því, að nú skuli það vera komið
á þjóðminjaskrá (1962) til varðveizlu ókomnum kynslóðum. Tvö
atriði tel ég þó merkust. Annað er trélás í norðausturhorni þess, hitt
er hallinn á framstöplunum. Ætla má, að norðausturhornið hafi orðið
fyrir minnstu hnjaski af veðri og vindum og því líklegt, að einmitt
þar finnist upprunalegust gerð hússins. í rauninni má segja, að
þriðja forna minnið blasi við sjónum, strax og hús þetta er litið
augum, en það eru sylluendarnir fram og aftur úr stöplum. Þetta
minni er þó ekki einstakt eins og hin tvö, því að sjá má merki þess
á öðrum gömlum húsum á Islandi, en er þó í nánum tengslum við
fyrstnefnda minnið, hornlásinn. Hér er um leifar af gamalli tré-
smíði að ræða, og má rekja ætt þess alla vegu til Noregs, trésmíði,
sem ég vil nefna stafverk og verið hefur ráðandi á hinu norræna
menningarsvæði fyrr á öldum. Hvorki er tími né tækifæri til að ræða
þá fullyrðingu hér, hváð þá sanna hana, en lás þessi fyrrnefndur er
þó eitt sönnunargagnið af mörgum. Lítum á teikningu af gömlu
norsku stafverki (mynd bls. 61) og athugum þar samsetningu syllu
og hornstafs. Syllan nær nokkuð út fyrir stöpulinn eins og á klukkna-
portinu, ennfremur má greina á syllunni hak, sem fellur að stöplin-
um. Til hvers er það? Það er bæði til þess að skorða stafinn betur og
veita viðspyrnu þeim þrýstingi, er þéttkíldar þiljurnar valda. Slíkt
hak sjáum við einnig í enda syllunnar í klukknaportinu, að vísu er
hér ekki um algjöra hliðstæðu að ræða, enda er eðli þessara húsa