Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 81

JÓLGEIRSSTAÐIR
81
milli Ytri-Rangár og Þjórsár. Var þarna graftarkirkja og prests-
skyld fram eftir öldum, og sýnir það, að hér hefir verið gott undir
bú á þeim tímum. Hét staðurinn Jólgeirsstaðir.
Því miður eru heimildir harla fáskrúðugar um stað þennan allt
frá öndverðu. Fer hér á eftir hið helzta, sem víst er og líklegast má
telja.1
II.
Jólgeir hét fyrsti bóndinn á Jólgeirsstöðum og var landnámsmað-
ur. Er landnám hans svæðið milli Rauðalækjar og Steinslækjar.
Hann var bróðir Ráðorms á Vetleifsholti. Dóttir hans hefur senni-
lega heitið Valdís, er giftist Helga, syni Ketils hængs landnáms-
manns. Bjuggu þau hjón á Velli í Hvolhreppi.2
Þetta er hið eina, samkvæmt Landnámu, sem með sannindum er
vitað um þennan heiðursmann. Gjaforð dóttur hans bendir eindregið
til þess, að hann og þeir bræður hafi verið mikilsháttar menn. Jafn-
framt er hann og eini ábúandinn, sem kunnur er með nafni af þeim,
sem heimilisfang hafa átt að Jólgeirsstöðum. Þá sýna örnefnin, þjóð-
sögurnar og munnmælin um Jólgeir, að eitthvað hefir verið í hann
spunnið.
I Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns er Hið íslenzka
fræðafélag í Kaupmannahöfn gaf út, stendur þetta um Jólgeirs-
staði meðal annars:3 — „Munnmæli er, að lcirkjan hafi héðan flutt
verið og að Odda“. — Útgefendurnir geta þess í neðamnálsgrein, að
þessi sögn sé skrifuð á rönd handritsins með hendi Árna Magnús-
sonar sjálfs, en annar ritaði meginmál Jarðabókarinnar. Er því öld-
ungis ekki víst, að þessi saga hafi verið í Ási, þegar Jarðabókin var
tekin saman, eða hafi verið upprunnin þar í nágrenninu. Árni hefur
eins vel getað heyrt hana annars staðar, við annað tækifæri, jafn-
vel úti í Kaupmannahöfn, og skotið henni inn í síðar, þar sem hon-
um þótti hún eiga heima.
Séra Brynjólfur Guðmundsson í Kálfholti skrifaði sóknarlýs-
ingu Kálfholtsprestakalls um 1840, mjög skemmtilega og fróðlega.
Af ýmsum tilvitnunum hans er auðsætt, að hann hefir verið fróður
1 Prófessor Magnús Már Lárusson hefir lesið yfir handritið að þessu greinar-
korni, vísað á heimildir og bent mér á ótalmargt, sem betur mátti fara. Flyt
ég honum mínar beztu þakkir fyrir. - Á. Ó.
2 Landnáma, útg. 1909, bls. 211 og 201.
3 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns I, bls. 365.