Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Side 85

J ÓLGEIRSSTAÐIR
85
En Ás heldur áfram að eflast. Verður engin tilraun gerð til að
rekja þá sögu á þessum blöðum.
Jólgeirsstaðir virðast hafa verið allteins notaleg bújörð. Ás var
aftur á móti nær útræði og aðdráttum öllum. Þaðan mátti í góðu
veðri, sjá skip koma af hafi frá því austan með söndum og vestur
fyrir Þjórsá og þannig fylgjast með mörgum þeim tíðindum, er
voru að gerast. Enn fremur var Ás í þjóðbraut frá því er aðalleiðin,
austur og vestur, varð um Sandhólaferju. Er það mikill kostur höfuð-
bóli að vera þannig staðsett. Má vera, að Jólgeirsstaðir hafi um nokk-
urt skeið, orðið fyrir barðinu á sams konar þróun og jarðirnar á
austurbakka Þjórsár og í Vetleifsholtshverfi á fyrra helmingi tutt-
ugustu aldarinnar; eyðijarðir og ábúendafækkun vegna tilfærslu
þjóðvegarins.
Eins og fyrr segir, er Jólgeir eini ábúandinn, sem vitað er um að
búið hafi á Jólgeirsstöðum. En þó hefir jörðin verið í ábúð nokkurar
aldir eftir hans dag. I kirknatali Páls biskups Jónssonar í Skálholti,
frá því um 1200, er meðal annarra Jólgeirsstaðakirkja talin,9 enn
fremur Áskirkja. Ef þetta kirknatal er óbrigðult, hafa verið tvær
graftarkirkjur með prestsskyld í landnámi Jólgeirs. Hafa engir staf-
karlar ráðið húsum á þessum slóðum, þegar hér var komið sögu. Þá
hafa bæði jörð og kirkja á Jólgeirsstöðum verið í blóma og þar prests-
skyld og graftarkirkja. Að öðrum kosti hefði Páll biskup ekki þurft
að hafa áhyggjur um prest þangað. Hinn sífelldi mannabeinafund-
ur í kirkjugarðinum þar, sem vitað er um að átt hefir sér stað síð-
ustu 250 árin, segir sína sögu. Og eins sýna hin fornu örnefni,
Kirkjuskarð, norðvestan í Borgarholti, sem nú er í Áshólslandi og
stefnir í áttina að kirkjustaðnum, og Messunmi, sem er í Bótinni
vestan við Jólgeirsstaði, — það er mitt á milli Jólgeirsstaðahóls og
bæjarins í Seli — að kirkja hafi einhvern tíma verið á þessum stað.
Aftur á móti er kirkjunnar að engu getið í Vilchinsbók 1397, en
það er tæplega næg sönnun þess, að kirkjan hafi þá verið lögð niður
og jörðin komin í eyði, sakir þess að í Vilchinsmáldaga vantar nöfn
ýmissa kirkna, sem sannarlega voru til þá og áður og eru til enn.
Kirkjan gat því þess vegna verið þar þá og jörðin óskemmd. Háfs-
kirkju er ekki heldur getið í Vilchinsmáldaga. Var hún þó til og
lengi siðan og Skállioltskirkjueign eins langt aftur og vitað er. Eins
hefði getað verið um Jólgeirsstaði.
Hver urðu þá afdrif þessarar vildisjarðar og kirkju? Og hvenær
9 DI XII, bls. 7.