Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 90

90
ÁRBÖK FORNLEIFAFÉLAGSINS
röðinni af kirkjunum á Rangárvöllum, og ekki þarf að efast um
hvers vegna. Eins er Leirubakkakirkja talin fyrst af kirkjum á Land-
inu, og var hún vafalaust mest virt þar um slóðir. Og kirkjan í Tungu
talin á undan Hagakirkju. Ekki er víst, að sérstakur prestur hafi
verið við hverja af þessum fimm kirkjum, en vel hafa þeir getað
verið tveir eða þrír í Niður-Holtunum, samkvæmt framansögðu.
Eins og drepið er á hér á undan, þjónaði presturinn í Kálfholti
Háfskirkju og Áskirkju um 1500, Jólgeirsstaðir horfnir, en Á (Ár-
bær) þjónað annars staðar frá. Hið sama hefir áreiðanlega gerzt á
þessum slóðum og annars staðar í biskupsdæminu.
En hvenær?
Varlegast mun að fullyrða ekkert um það. Aðdragandinn hef-
ur efalaust verið langur, t. d. hefðu áhrif staðamálanna á sínum
tíma getað ýtt undir gang málanna. En í Flateyjarannál stendur
við árið 1390 meðal annars þetta: „Var biskupslaust og engi offi-
cialis í Skálholtsbiskupsdæmi og allur kristindómur þar lítt stand-
andi. Önduðust prestar margir, en fjöldi í burtu reknir af landinu,
en hinir þó flestir, sem eftir voru, embættislausir".20
Ekki verður hér tekin ábyrgð á sannleiksgildi þessarar frásagn-
ar. En fyrir því er á þetta minnzt, að þessi tíðindi eru færð til
bókar 1390 eða einmitt um það leyti, sem ætla má, að Kolbeinn
bóndi Pétursson væri ofar foldu. Ef einhverjar þrengingar hafa
orðið í kirkjumálum Skálholtsbiskupsdæmis á þessum tímum (nokk-
urir tugir ára fyrr eða síðar skipta ekki máli í þessu sambandi),
ef til vill þótt búið að leggja of mikið í kostnað og ráðamenn talið
heppilegra að draga saman seglin og fækka prestunum heldur en
grípa til gengisfellingar, er þá ólíklegt, að þetta nýja viðhorf hafi
gjört Kolbeini bónda auðveldara að koma sameiningu kirkna og
jarðeigna sinna í endanlegt horf, eins og hann vildi helzt á kjósa?
Fráleitt hefur það spillt fyrir. En eins og fyrr segir, getur hér
einhverju verið málum blandað. Fyrir hans dag hefir verið búið að
gefa bændakirkjunni í Ási ítakið í skógum Næfurholts, og hann
hafði þegar gefið fjöruítakið fyrir Þykkvabæjarlandi, og er hvort
tveggja styrk stoð undir velmegun í Ási. Eftir því sem ég skil bún-
aðarhætti þeirra tíma og í rauninni alla leið fram á 20. öldina, van-
hagaði heimajörðina í Ási um góða útbeit, sumar- og einkum síð-
sumarhaga. Þá var aftur að finna á Jólgeirsstöðum, og þar hefir
vetrarbeit verið allt eins örugg. Síðari gjöf Kolbeins til kirkjunnar
20 Flateyjarbók, útg. 1945, IV, bls. 363.