Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Síða 92

92
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
V.
Ekki er vitað með vissu, hvert ár eða á hvern hátt Ás í Holtum
komst í eigu Björns hins ríka Þorleifssonar, hirðstjóra. En um
nokkurt árabil hlýtur eignin að hafa verið í eigu hans, því mælt er,
að hann hafi átt og rekið þar bú, haft þar umboðsmann og annað
umstang, jafnvel komið þangað sjálfur. Og landskuldir og leigur
af hinum öðrum jarðeignum hans og ítökum á Suðurlandi, þ. e. í
Árness- og Rangárvallasýslum, var skilað að Ási í hans tíð.
Um þessar eignir Björns og um afdrif þeirra að mörgu leyti eru
til mikil og merkileg skilríki, sem of langt yrði upp að taka að
þessu sinni. Hér verður því aðeins minnzt á fáein atriði.
Við skipti eftir Björn, í Vatnsfirði 28. okt. 1467,26 komu í hlut
konu hans, Ólafar Loftsdóttur, meðal annars Ás í Holtum ,,oc þeim
jordum er bondinn atti þar aa landinu". Ekki er þar minnzt á jarð-
arhundruð. En í skiptabréfi eftir Ólöfu, 15. apríl 1480,27 og í testa-
mentisbréfi Solveigar Björnsdóttur, upphaflega dagsett 14. jan.
1495, afritið dags. 31. marz 1497,28 er í fyrsta skipti minnzt á jarð-
arhundruð Ástorfunnar, og eru þau í bæði skiptin talin vera .c.,
eða stórt hundrað, þ. e. eitt hundrað og tuttugu hundruð á lands-
vísu (nánar tiltekið: í fyrra skiptið 124 hdr. en hið síðara 120 hdr.).
Þess ber að gæta, að hér er um einkaskipti eða einkaarfaskipti
að ræða. Það er að vísu líklegast, en þó ekki með öllu víst, að farið
hafi verið eftir hinu raunverulega opinbera jarðamati. Þó að jarð-
arhundraða- eða hundraðatala arfahlutanna standist á að því sinni,
koma jarðarhundruðin á hverja jarðeign ekki alls staðar til skila
síðar meir.
Auk Áss er minnzt á margar aðrar jarðir sem eign viðkomenda
í framangreindum skjölum. Meðal annarra, 20 hdr. í Vetleifsholti,
20 hdr. í Ljótarstöðum, hálfur Húsagarður, Hraungerði 30 hdr., o.
frv. Hafði guðshús verið á þeim öllum nema á Húsagarði.
í uppskrift yfir eigur Vigfúsar Erlendssonar hirðstjóra, dags.
23. og 24. maí 1521* 2°, er Ás talinn meðal jarða hans, en ekki er
minnzt á dýrleika eignarinnar né heldur annarra eigna hans. Ein
af jörðum hans var Rauðilækur í Holtum, sennilega þar sem nú
heitir Syðri-Rauðilækur. Bendir það til þessa, að dánarbú Vigfúsar
2 0 DI V, bls. 500.
2 7 DI VI, bls. 255.
2 8 DI VII, 244—45.
2 9 DI VIII, bls. 796.