Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Side 121

TlU SMÁGREINAR
121
bræðra einhliða öfgar. Sú rætna áletrun, sem nú er fundin, og stað-
urinn sem hún fannst á, lýsa hins vegar ruddaskap, sem fyllilega
staðfestir lýsingu sögunnar um framferði kórsbræðra. Lárentíus
saga er á margan hátt framúrskarandi hugtæk. Hún er, eins og Guð-
brandur Vigfússon hefur réttilega sagt: „a very charming and inter-
esting saga, giving the picturesque and chequered career of a good
and gifted man“; en hún er miklu meira og reyndar alveg einstæð,
því að hún er í rauninni minningabók, hin eina sem til er í forn-
norrænum bókmenntum. Satt er það, að hún er ekki skrifuð í fyrstu
persónu og því ekki af Lárentíusi sjálfum, heldur er hún skrifuð af
eftirlætisnemanda hans og trúnaðarritara, síra Einari Hafliðasyni,
og hafði Lárentíus lagt ríkt á við hann að festa sér í minni og rita
allt, sem hann hafði sagt honum um ævi sína, bæði áður en og eftir
að hann varð biskup á Hólum.“
(Hér gerir Macody Lund síðan allítarlega grein fyrir deilunum
milli Jörundar erkibiskups og kórsbræðra og fylgir þar atburðarás-
inni, eins og við þekkjum hana úr Lárentíus sögu. Hlaupið er að
mestu yfir þennan kafla hér, en höfuðatriði skulu þó rifjuð upp.
Lárentíus prestur Kálfsson kom til Niðaróss haustið 1294 í fylgd með
Pétri riddara af Eiði, sem rekið hafði konungserindi hér á landi.
Fyrir þennan kunningsskap við svo áhrifamikinn mann komst Lár-
entíus brátt í kærleika við Jörund erkibiskup, sem þá átti í hinni
hatrömu deilu við kórsbræður. Beitti erkibiskup Lárentíusi presti
mjög fyrir sig gegn kórsbræðrum og lét hann meðal annars lesa
bannfæringarbréf yfir nokkrum fyrirliðum þeirra, þegar aðrir feng-
ust ekki til þess. „Dýrt er drottins orðið“, mælti Lárentíus þá, „en
gera skal eg það og frambera, sem þér viljið, meðan eg er í yðar
þjónustu, en það veit eg, að svo lítt sem kórsbræðrum líkar til mín
áður, mun það þó áaukast". Þetta brást ekki heldur, því að kórs-
bræður sneru nú fullri heift á hendur Lárentíusi. Nokkrum árum
síðar var Lárentíus sendur til íslands ásamt munki nokkrum, sem
Björn hét, og skyldu þeir vera visitatores eða eftirlitsmenn fyrir
hönd erkibiskups, en fyrir róg og lygar bróður Bjarnar og tortryggni
Jörundar biskups á Hólum, svo og vaxandi uppgang kórsbræðra í
Niðarósi, hafði Lárentíus það upp úr sendiför sinni, að kórsbræður
tóku hann fastan þegar í stað, er hann sté á land í Niðarósi haust-
ið 1308 og vörpuðu honum í svarthol, þar sem hann sætti hinni
verstu meðferð. Eftir lát Jörundar erkibiskups 1309 voru honum
svo gerðir tveir kostir, að sitja kyrr í dýflissunni eða vera sendur
heim til íslands undir vald Jörundar Hólabiskups. Hann tók síð-