Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 9

LÍKNESKJUSMÍÐ
9
Efni þessa litla kafla ei' hvergi varðveitt annars staðar á íslenzku,
svo vitað sé. Augljóst er að kaflinn er á einhvern hátt skyldur þýzku
miðaldariti um listir og handíðir, De Diuersis Artibus, kennt við
Theophilus; heiti þessa rits verður hér á eftir skammstafað DDA
til hagræðis. Enskur fræðimaður, C. R. Dodwell, hefur gert vand-
aða útgáfu af DDA, sem kom út í Nelson’s Medieval Texts, London
etc. 1961, og er hér stuðzt við þá bók. Theophilus ritaði bók sína á
latínu, að því er Dodwell telur milli 1110 og 1140, en ritunartímann
hefur hann ráðið af lýsingum ritsins á handverki, efnum og aðferð-
um, svo og af aldri elztu handrita sem varðveita þetta verk, en þau
eru ekki yngri en frá 1150.° Það lítið að vitað er með vissu um höf-
undinn, segir Dodwell, er að hann hafi verið munkur og prestur og
uppi á fyrra helmingi 12. aldar í norð-vesturhluta Þýzkalands.7 I
einu af elztu handritunum er sagt að Theophilus hafi heitið réttu
nafni Roger (Theophilus qui et Rugerus), og halda sumir fræði-
menn að þar sé kominn listamaður, Roger frá Helmarshausen, sem
er nefndur í skjali frá árinu 1100; frá hans hendi eru enn varðveitt
tvö lítil ölturu í kirkjum í Paderborn (Pöddubrunnum).8
1 kaflanum um líkneskj usmíð minna eftirtalin atriði sérstaklega
á DDA:
51v.9—10
einn lítill og óvendilegur maður
51v.l0—13
biðjandi . . . að þér forsmáið ei þessa
hina litlu fellu, að hún til nokkurrar
nauðsynlegrar menntar (...) yður til
sálubótar, væntandi að þér biðið fyrir
mér.
51v.l8—52r.2
En síðan þurrt er, þá skal gera plást-
ur sterkan af lím(i), en lítið við af
bleikjunni, og heitir það gráplástur.
Það skal hafa sem heitast. Síðan þurrt
DDA I, Prologus
ego indignus et pene nullius nominis
homuncio1)
DDA I, Prologus
Quae cum saepe relegeris et tenaci me-
moriae commendaueris, hanc uicissitu-
dinem institutori tuo recompensabis ut,
quotiens labore meo bene usus fueris,
ores pro me apud misericordiam Dei
omnipotentis2)
DDA I.xviiii
Post haec tolle gypsum more calcis
combustum siue cretam qua pelles de-
albantur, et tere diligenter super lapi-
dem cum aqua; deinde mitte in uas
J) Ég óverðugur og að kalla einskis nýtur lítill maður.
2) Þegar þú hefur lesið þetta vandlega yfir nokkrum sinnum og lagt rækilega
á minnið muntu endurgjalda mér erfiðið við leiðbeiningar mínar, ef þú í
hvert sinn sem verk mitt kemur þér að góðum notum biður almáttugan guð
mér miskunnar.