Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Blaðsíða 23

ÞORLÁKSSKRÍN í SKÁLHOLTI
23
stað. Hann virðist því helzt vera að lýsa hvoru tveggja í senn, hvemig
skrínið var dýrkað meðan það var og hét á kaþólskum tíma, og svo
hinu hvernig menn reyndu að leita til þess af fornum vana eftir að
búið var að ýta því til hliðar og prócessíur efalaust niðurlagðar.
En þó að þarna sé einhver ruglingur á, er lýsing séi’a Jóns trúlega
mjög nærri sanni.
Séra Jón Halldórsson hefur langan kafla um dýrkun Þorláks
biskups og skrínisins í Biskupasögum sínum, sem hann mun hafa
skrifað um 1725. Þó að frásögn hans sé langt frá að styðjast við
sjálfs hans reynslu og geti verið ónákvæm í einstökum atriðum,
er hún þó þess virði að hún sé birt hér, því að hún er ítarlegust lýsing
á Þorláksdýrkun sem til er og hefur oft verið notuð af sagnfræð-
ingum, stundum óþarflega gagnrýnislaust10. Séra Jón hefur tínt
þetta saman eftir ýmsu, bæði eldri ritum og munnmælum:
„1 páfadóminum hér í landi, helzt í Skálholtsstifti, var hræði-
leg hjátrúarvilla um helgi Þorláks biskups, bæði hjá ríkum og
fátækum. Nær helzt þeir fundu til nokkurra meinsemda eður
rötuðu í nokkurt tjón eða vandræði, var strax hlaupið til að
heita á Þorlák biskup, lofað til hans staðar (Skálholts) göng-
um eða gjöfum, tíðasöngum eða föstum. Ef kýr eða hestur
laskaðist eður varð sjúkur, var lofað kerti eður þessháttar að
loga skyldi fyrir Þorláks skríni ef því batnaði aftur. Þá kýr
bar úti í haga og fannst ekki, var heitið að gefa Þorláki biskupi
kálfinn, ef aftur fyndist etc. Þóttust hinir sjúku fá fulla heilsu-
bót ef þeir fengi að strjúka með lófum sínum um Þorláks skríni,
í hverju forkunnar vel prýddu geymdur var helgidómur eður
bein Þorláks biskups í Skálholtskirkju, eður um sjálfan líkam-
ann, og síðan um augu sér eða hvar helzt þeir báru meinsemd-
irnar á sér. Þorláksmessa á sumrum, sem haldin var í minningu
upptöku líkama Þorláks biskups úr jörðu anno 1198, en í lög
tekin næsta ár þar eftir, var reiknuð ein hin veglegasta hátíð
í árinu. Samansafnaðist þá í Skálholti úr ýmsum héruðum mikill
mannfjöldi með stórum hjátrúnaði og áheitum. Var þá sem
mest við haft í því að bera út í kringum kirkjuna og kirkju-
garðinn Þorláksskríni með stórri prócessione og helgigöngu,
hringingum, logandi vaxljósum og kertum og öðrum þvílíkum
ceremonium. Biskupinn og allur kennilýðurinn, skrýddir hin-
um bezta messuskrúða, gengu undan og þar á eftir gjörvallur
fólksfjöldinn með söngum og talnalestrum. Að fá að bera skrín-