Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 12

12
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sem er norrænt orð og ekki auðvelt að skýra hvers vegna það er hér
beygt upp á latínu; ‘oleo’ 51v.l5, 52r.l7, ‘oleum’ 51r.20 og 22, lat.
oleum; ‘tabulum’ 51v.l5, er í latínu kvk. tabula, en hér notað í hvor-
ugkyni, sem er ekki einsdæmi. Tökuorð eru þessi: ‘burna’ 52r.9, sagn-
orð, hlýtur að vera sama orðið og bumish á ensku, komið af forn-
frönsku bumir. Ef höfundur íslenzka textans hefði notað orð úr
sínu móðurmáli hefði hann kosið sögnina að skyggja, eins og reynd-
ar er gert í textanum rétt á eftir, en iðnaðarmaður nú á dögum myndi
líklega segja pólera. — ‘gullfargi’ 51v.l6, ‘gullfarga’ 52r.l2 og sagn-
orðið ‘gullfarga’ 52r.l4—15. Nafnorðið er í fyrra dæminu í hvorug-
kyni, en í hinu síðara í veikri karlkyns beygingu. Gullfarg er skráð
í orðasafni Árna Magnússonar í AM 481 12mo: ‘Gull-farg á klædi
eda ödru. o: Color aureus. Audivi in sermone sacro in Islandiá.’9
Orðmyndin farg er austurnorræn. — ‘klar’ 52r.21 tvisvar, lclár, no.
hvk., latínu clamm, eggjahvíta, kvoða.9a — ‘penta’ 52r.l9, algengt
sagnorð í gömlum textum, notað um að mála og teikna myndir, sbr.
fornfrönsku peint, miðensku peinten. — ‘pinzeli’ 52r.4, no. hvk.,
komið úr miðaldalatínu pincellum, eða fornfrönsku pincel, sama
orð og pensill í máli vorra daga. — ‘plastr’ 51v.l9 og 21, ‘plastur’
51v.23 og ‘graplastr’ 52v.20, komið úr miðaldalatínu plastrum, lík-
lega um miðlágþýzku pláster, hvk. Hér er plástur karlkynsorð, svo
sem það er enn í íslenzku. Það sem hér er nefnt plástur myndu
málarar núna líklega nefna spartl (eða sparsl). — ‘stempr’ 52r.3,
‘stemprinu’ 52r.4, ‘stemprit’ 52r.6, no. hvk. Um þetta orð veit ég
ekki parið. Líklega er það í ætt við ítölsku stemperare, að leysa upp,
og ensku (og fleiri mál) distemper. Orðið stempur hefur verið haft
um límvökva, eins konar fernis, sem var notaður til að festa silfur-
þynnur á tré eða annað. — ‘tempra’ 52r.22, upphaflega komið af latínu
tem,perare, algengt í lærðra manna máli á 13. og 14. öld, og er raun-
ar lifandi enn í íslenzku.
Orð af norrænum uppruna sem sérstök ástæða er til að nefna
eru þessi: ‘bleikiunni’ 51v.l9—20, ‘bleikiuni’ 51v.25, ‘bleikiuna’ 52r.
18, af bleikja, no. kvk., hvítur leir, eða einhvers konar gifs eða krít.
—‘dysta’ 52r.l0, kemur ekki annars staðar fyrir í gömlum textum
íslenzkum; er í nútímamáli dusta, samanber dönsku dyste, ensku
to diLst. — ‘fellu’ 51v.l2, af fella, no. kvk., bréf, snepill af bókfelli,
óþekkt orð úr öðrum heimildum. — ‘flona’ 52r.ll, so. flóna, stend-
ur eins af sér gagnvart so. flóa eins og hitna gagnvart hita (verba
inchoativa). Þetta orð kemur nokkrum sinnum fyrir í gömlum text-
um. — ‘scalre’ 52r.9, er samkvæmt stöðu sinni í setningunni lýsing-