Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Síða 19

KRISTJÁN ELDJÁRN
ÞORLÁKSSKRÍN I SKÁLHOLTI
SAMTÍNINGUR UM GLATAÐAN FORNGRIP
Tilbeiðsla helgra dóma var einn veigamesti þátturinn í trúarlífi
miðalda hér á landi eins og annars staðar í kaþólskum löndum.
Helgir dómar voru ýmist bein eða beinflísar eða einhver vottur af
öðrum líkamshlutum helgra manna, að því er talið var, ellegar ögn
af einhverjum hlut, sem kenndur var við dýrling eða talinn hafa á
einhvern hátt komizt í snertingu við hann. Kirkjur settu mjög metn-
að sinn í að eignast einn eða fleiri helga dóma, og var þá leitazt við
að búa þeim sem fegursta umgerð af einhverju tagi, svonefnt reli-
quiarium eða helgidómahirzlu1. Voru það oft hinar mestu gersemar
bæði að efni og listasmíð. Algengt var, en alls ekki einhlítt, að hirzlur
þessar væru sem hús (kirkja) í laginu, og voru þær þá öðru frem-
ur nefnd skrín eða skríni, þó að þetta orð þurfi ekki endilega að vera
bundið við hirzlu í húsformi2. Varðveitzt hafa hér á landi tvö slík
skrín, bæði frá hámiðöldum, líklega um 1200 eða snemma á 13. öld.
Annað er frá Keldum á Rangárvöllum, nú í Þjóðminjasafni Dana,
miðaldadeild (nr. 923), hitt frá Valþjófsstöðum í Fljótsdal, nú í
Þjóðminjasafni Islands (Þjms. 3612). Þau eru ef til vill norsk að
uppruna, en vel gætu þau verið íslenzk, og þyrfti enn að rannsaka
það mál. Bæði þessi skrín eru eins og lítil hús í lögun, en undir þeim
súlnaraðir með boghliðum milli súlna. Þau eru smíðuð úr fjölum,
en hafa verið og eru enn að talsverðu leyti klædd drifnum látúns-
þynnum gylltum, og þar í hafa verið felldir steinar, að minnsta
kosti á öðru skríninu3.
Slík lítil húslaga skrín eru eins og smámyndir af þeim helgidóma-
hirzlum, sem ágætastar voru að íburði, tign og helgi, og til aðgrein-
ingar frá öðrum eru nefndar dýrlingaslcrín, þ. e. skrín, sem í er
eða í er talinn vera hluti af eða helzt heil beinagrind heilags manns
eða dýrlings og geymt er á þeim stað sem sérstaklega er tengdur helgi
hans. Slíkum skrínum er búinn sérlega vandaður sess í kirkjunni á