Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Síða 21

ÞORLÁKSSKRÍN í SKÁLHOLTI
21
unnar í Skálholti og vafalítið einhver tignasti listgripur og helgi-
gripur, sem nokkurn tíma hefur verið hér á landi, og því mætti
þykja einhvers virði að færa saman á einn stað það sem vitað er
um það, upphaf þess, sögu og endalok. Heimildir eru ekki ýkja mikl-
ar og þaðan af síður nákvæmar eða ótvíræðar, eins og í ljós mun
koma, þegar þær verða nú taldar upp og reynt að meta þær að verð-
leikum0.
Geta skal þess hér í upprifjunar skyni, að Þorlákur biskup Þór-
hallsson andaðist í Skálholti árið 1193. Systursonur hans Páll Jóns-
son varð eftirmaður hans á biskupsstóli og kom til stólsins eftir að
hafa tekið vígslu í Lundi árið 1195. Þorlákur biskup var fyrsti
klaustramaðurinn sem biskupsembætti gegndi á Islandi og lét mjög
að sér kveða í kirkjustjórninni. Skal ekki út í það mál farið hér, en
nokkrum árum eftir dauða hans, eða nánar tiltekið árið 1197, fóru
menn mjög að bera það í mál að hann mundi vera sannheilagur
maður, enda fóru þá að komast á loft undrasögur um áheitamátt
hans. Virðist svo sem þetta hafi fyrst hafizt á Norðurlandi, en borizt
síðan til Suðurlands, einnig hitt, að Páll biskup hafi í fyrstu látið
sér hægt um að taka undir mál þeirra manna, sem fastast kváðu að
um helgi biskups. En þegar hann fann að þar mundi varla á móti
staðið og hafði sjálfur hugleitt málið rækilega og borið undir trún-
aðarmenn sína, þá gekk hann skörulega fram og leyfði áheit á Þor-
lák, enda gat honum að sjálfsögðu ekki dulizt, hvílík tekjulind opn-
aðist þarna heilagri kirkju. Hinn 20. júlí 1198 voru bein Þorláks
tekin úr jörðu og skrínlögð, og var sá dagur seinna (1237) lögleidd-
ur sem Þorláksmessa á sumar, en árið eftir upptöku beinanna, 1199,
var andlátsdagur biskups, 23. des., leiddur í lög sem Þorláksmessa
á vetur7. Þorlákur biskup varð síðan þjóðardýrlingur íslendinga
ásamt með Jóni helga Ögmundarsyni, en þó fremri honum og dýrk-
un hans barst jafnvel nokkuð til annarra landa.
Saga Þorláks biskups hin elzta mun vera skrifuð í Skálholti rétt
eftir aldamótin 1200 og ætti að vera trúverðug samtímaheimild. Hún
segir frá upptöku beina Þorláks biskups og er einnig væntanlega
elzta heimild um skrínið, sem gert var utan um helgan dóm hans.
Má nærri geta, að það hefur ekki mátt lengi dragast að gera slíkt
skrín. I Þorláks sögu er svo að orði komizt um þetta: