Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Blaðsíða 40

40
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
er eðlilegast að taka blátt áfram eins og það er talað, að stundum hafi menn
borið skrínið, en stundum Þorláks hönd, þ. e. helgidómahirzlu gerða í hand-
arlíking, eins og altítt var, og nægir að nefna Jónshönd sem til var á Hól-
um. Það hefur þá verið til Þorlákshönd í Skálholti, eins og líka Þorláks-
höfuð vissulega var (sbr. bls. 32). Kanski er jafnvel hugsanlegt að „Þor-
láks hönd“ sé einhver ruglingur fyrir „Þorláks höfuð“. Orðin eru lík í
skrift. En það þarf ekki að vera. „Að styðja Þorláks hönd“ í Biskupasög-
um séra Jóns Halldórssonar er sennilega runnið frá „stundum Þorláks hönd“
hjá séra Jóni Egilssyni fyrir misskilning, misritun eða mislestur. — Ég
hef borið þessa athugasemd undir Jón Samsonarson mag. art. Hann lét sig
þá ekki muna um að fletta upp í öllum handritum sem til eru hér á landi
af Biskupaannálum Jóns Egilssonar. Önnur, og það jafnvel sum þau beztu,
eru erlendis. Við þessa athugun kom í ljós, að í handritunum stendur ýmist
stundum eða studdu. Leshátturinn studdu kemur fyrir þegar í handritum,
sem eru talin eldri en svo, að hann geti verið til kominn fyrir áhrif frá
Biskupasögum Jóns Halldórssonar. Má því líklegt telja, að upprunalegt
stundum hjá Jóni Egilssyni, ef til vill skrifað stundú, hafi hjá afriturum
orðið studdu. Jón Halldórsson hafi haft fyrir sér slíkt handrit og dregið af
því sína ályktun sem leiddi til orðatiltækisins „að styðja Þorláks hönd“.
Athugun Jóns Samsonarsonar á handritum virðist mér renna stoðum undir
framangreinda tilgátu mína.
12 Biskupasögur Jóns prófasts Halldórssonar, Sögurit II, 1, Rvík 1903, bls.
59—60.
13 Páls saga biskups, Rvík 1954, bls. 24-—25.
14 Biskupa sögur, Kph. 1858, I, bls. 325—326.
15 Landnámabók, Rvík 1968, bls. 256.
16 Sturlunga saga, Rvik 1946, I, bls. 176 og 186.
17 Laurentius saga biskups. Rit Handritastofnunar ísl. III, Rvík 1969, bls. 55.
18 Islandske Annaler, útg. G. Storm, bls. 264.
19 Sama rit, bls. 149.
20 Sama rit, bls. 391.
21 Safn til sögu Islands I, bls. 65. — Páll E. Ólason hefur rakið sagnirnar um
kirkjubrunann í Menn og menntir II, bls. 150—153, og vísar hann til frek-
ari heimilda þar, en þær eru óverulegar.
22 fsl. fornbréfasafn X, bls. 600—601.
23 Safn til sögu íslands I, bls. 87.
24 Biskupasögur Jóns prófasts Halldórssonar. Sögurit II, 1, bls. 60—61.
25 Lbs. 167 4to, bls. 112. Jón Samsonarson mag. art. gerði mér þann greiða að
taka upp þennan kafla úr handritinu.
26 Biskupsskjalasafn A, VII, 1, bls. 123—126.
27 Páll Vídalín: Skýringar yfir fornyrði lögbókar þeirrar er Jónsbók kallast.
Rvík 1854, bls. 43.
28 Lbs. 1062 4to, eiginhandarrit, bls. 32-—33. Ég kann Jóni Samsonarsyni mag.
art. miklar þakkir fyrir að hafa bent mér á þessa mikilsverðu og áður
óþekktu heimild um Þorláksskrín og leyft mér að nota uppskrift sína af
henni, svo og gefið mér bendingar um aldur og gildi rits séra Þorsteins.
29 Eggert Olafsen og Biarne Povelsen, Reise igiennem Island, Soroe 1772,
bls. 1033.