Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 62

NANNA ÓLAFSDÓTTIR
BAÐSTOFAN OG BÖÐ AÐ FORNU
Af frásögnum fornbókmenntanna, einkum Sturlungu, hafa menn
ályktað að baðstofur til baða hafi verið tíðar á 13. öld. Síðar leggst
af sá siður að nota baðstofur til baða og þær verða aðalíveruhúsið
á bænum og án upphitunar eins og við þekkjum þær frá síðari tím-
um. Þessar fornu baðstofur hafa menn talið gufubaðstofur, þ. e.
grjótofn var hitaður upp og vatn gefið á til að gufa myndaðist. Til
baða notuðu menn líka heitar laugar þar sem þær voru eins og í
Reykholti hjá Snorra sem frægt er. Hvenær og hvernig verður þessi
breyting á notkun baðstofunnar ? Menn hafa mismunandi skoðanir
á því. Hvenær var hætt að hita upp baðstofuna vissu menn ekki til
skamms tíma en Arnheiður Sigurðardóttir hefur rakið þá þróun í
híbýlum fyrirmanna a. m. k. til 17. aldar1.
Verða nú raktar hugmyndir manna um baðstofur og böð.
Valtýr Guðmundsson heldur að eftir að stofan (sem hann taldi
verið hafa aðalhús á bæjum að fornu) var ekki lengur hituð upp
vegna skorts á eldsneyti, en baðstofan hins vegar eina húsið með
ofni og því stundum notuð sem vinnustofa heimilisfólksins, hafi bað-
stofunafnið flutzt yfir á stóru stofuna2.
Guðmundur Hannesson segir: baðstofan var að húsabaki og svo
varð áfram þrátt fyrir breytta notkun. Lagið á baðstofunni hélt
áfram að vera hið sama og við það er hugtakið baðstofa tengt3. Hann
segir breytingu þessa orðna á 13. öld.
Fyrir kom að menn sváfu í baðstofum. Telur Jón Jóhannesson
þar upphaf þess að baðstofan varð aðalhús á bænum bæði sem íveru-
og svefnhús4.
1 Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder I, 1956, fjallar
Magnús Már Lárusson um böð á íslandi: „Efter de mange belæg,
som findes pá b(ad), fár man et godt indtryk af nordboernes renlig-
hedsforhold. ... I Biskupa sögur ... er termen um baðferðir belagt,
den tid om aftenen, nár man gár i b(ad) ; dvs. at det var sá alminde-