Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Síða 68

68
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eig-a við 19. öldina: „För att beteckna bad ha tvá uttryck anvánts
i Sverige, att bada och at löga sig. . . . Sá lángt jag kunnat finna
uppges ordet bad, bada sig i olika dialekter vara ett nyare uttryck
i samband med varmbad, medan lög och löga sig ár det áldre. Báda
orden ha emellertid anvánts báde för kallbad (i öppet vatten) och
för varmbad resp. tváttning"11.
Eins og getið var um hér að framan virðist bað, þá á það er minnzt
í fornum textum, oftast vera í sambandi við trú manna og helgihald.
Jafnframt er sá tími dags þegar gengið er til baðs síðla kvölds eftir
náttverð (nokkuð oft föstukveldið) eða beinlínis er talað um bað-
ferðatíma12. Skil ég það svo að átt sé við þann tíma er kristnir
menn þvo sér eða hreinsa til undirbúnings helgihaldi — hvort sem
það er gert í baðstofu eða eldhúsi eða í útilaug, og „er líklega í sam-
bandi við tíðasönginn" eins og Magnús Már Lárusson ályktaði þeg-
ar ég bar þetta undir hann. Bað eða þvottur var tákn um hreinsun
sálarinnar, sbr. skírnina með vatni sem var lífsnauðsyn að fram-
kvæma strax á fyrstu ævidögum einstaklingsins („fyrirfarið er þess
manns sálu er heiðinn deyr“)-
Þegar talað er um baðsveina og baðfreyjur á biskupsstólunum þá
má nærri geta hvort ekki hefur verið þörf fyrir slíkt starfsfólk
bæði til aðstoðar við heimamenn og ekki sízt við allan þann sæg
fólks sem sótti þessa staði á hátíðum sem öðrum tímum.
Verða nú tilfærðir þeir staðir í Sturlungu þar sem getið er um bað:
1) Sturl. I, 190:
2) Sturl. I, 322:
3) Sturl. I, 336:
Gálmur svarar (boði um að ganga út úr
brennandi húsum í Lönguhlíðarbrennu) :
„Lengi hafið þér hlegit at því, at mér hafi
þótt bað gott ok ek hafa oft drukkit mikit.
Nú mun kostur baðs, en ósýnt þykkir mér
nú, hversu um mjöðdrykkjuna ferr.“ Ok
gekk hann eigi út. (Guðmundar saga dýra).
1 Steinbjarnartungu kom maðr um nótt-
ina ok tók glæðr af arni. Kona ein spurði,
hvat eldrinn skyldi. „Til Bæjar,“ segir
hann, „at elda Þorvaldi bað.“ (Þarna var
Þorvaldur Vatnsfirðingur brenndur inni,
aðfaranótt sunnudags 6. ágúst 1228).
Ok um kveldit, er biskup var genginn til
svefns en þeir til baðs, er þat líkaði, þá
var sleginn dans í stofu. ... Þá kom Jón