Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 71

BAÐSTOFAN OG BOÐ AÐ FORNU
71
Þriðja dæmið gerist á langaföstu. Eins og þar segir, sumir fóru til
baðs en einnig var „sleginn dans í stofu“. Félagsskapur Guðmundar
biskups Arasonar var af ýmsu tagi.
Því verður ekki neitað að það er æði stórt hlutfall sem rekja má
til trúar manna og helgihalds.
1 nokkrum dæmum hér að framan er vikið að baði í yfirfærðri
merkingu svo sem í 1., 2. og 4. dæmi. Einnig er hliðstætt dæmi í
Hungurvöku. Árið 1148 brennur Magnús biskup Einarsson inni í
Hítardal og með honum 82 menn. Segir Hungurvaka hann hafa „áðr
beðit jafnan almáttkan guð at hann skyldi þat líflát spara honum
til handa er honum þætti sér í því lpng sín píning“. 1 útgáfu sinni
frá 1938 hafnar Jón Helgason leshætti sumra handritanna: laugar-
'píning í þessu sambandi en ég er sammála Bimi Karel Þórólfssyni
sem benti mér á þetta atriði að það muni hinn upphaflegi lesháttur.
Útgáfan frá 1778 af Hungurvöku (með skýringum Hannesar biskups
Finnssonar) og aðrar útgáfur allar götur síðan að undantekinni einni,
útgáfu B. Kahle í Altnordische Saga-Bibliothek 1905, hafa laugar-
píning og Hannes biskup skýrir merkinguna að baki þessa tákn-
máls sem „passiones qvasvis, & inprimis mortem violentam, remissi-
onem peccatorum promereri ...“ (Hungurvaka 1778, 102).
Öll eru dæmin trúarlegs eðlis.
Aftur er vísað til seðlasafns orðabókar Árnanefndar (sjá bls. 82—
84). Þar fæst að mínum dómi rækilegur stuðningur við hugmyndina
um tengsl baðsins við trú manna og guðsdýrkun. Þá er að finna á list-
anum hin fáu dæmi úr fornbréfum um bað og orð tengd því.
I framhaldi tilvitnaðrar greinar um böð í Kulturhistorisk leksikon
segir Magnús Már Lárusson:
„En understregning for menigmands forkærlighed for b(ad) giver
kirkens forbud mod b(ad) i visse tilfælde. Sáledes finder vi i biskop
Árni Þorlákssons penitensregler 1269:
Penitencia propter adulterium.
13. Vatni xl natta og syngi salltara med huerre hafi lukt innan
.xij. manada. varni vid badi. laug. linklædum. ok dunklædum nema
liæginde. med vatnfaustum.
Dette forbud findes sidst gentaget 1542 af den forste lutherske
biskop i Skálholt.......Forbudet er grundet pá, at fællesbadning
var almindelig i hele Nord(en) ; det udartede grovt til svir og skor-
levned omkring 1500 og forte til ophoret af de offentlige b(ad)-
stuer i Da(nmark) omkring midten af 1500-tallet, noget senere i
Sv(erige) og No(rge).“