Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 72

72
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Tæpast sýnir bann kirkjunnar við baði „menigmands forkærlig-
hed for bad“. Baðið eða þvotturinn var nauðsyn. Það hefur verið
alvarleg refsing trúuðum manni að varna honum sálarbaðs eða sál-
arhreinsunar. Ef farið er svo langt aftur sem til fornþjóðanna við
Miðjarðarhaf þá hafa böð þeirra og baðstofnanir vísast aldrei verið
annað en trúar- og heilsubótarstöðvar að svo miklu leyti sem að
baði og tilheyrandi olíusmurningu laut. En það var aðeins einn þátt-
ur rómversku baðstofnananna (thermae). Þar voru líka bókasöfn,
fyrirlestrasalir, veitingasalir, verzlun, íþróttaleikvangar o. s. frv.
Kirkjan fann þefinn af nautn í böðunum og það var syndsamlegt.
Hún lagðist gegn þeim og þeir sem voru frómastir þvoðu sér aldrei.
Þessi afstaða hefur þó verið bundin við einstaka helga menn og kirkju-
deildir. Trúar- og heilsubótarböð af öllu tagi tíðkuðust um alla Evr-
ópu, komust meira að segja til Norðurlanda. Um „fællesbadning" á
Norðurlöndum segir I. Talve að engar upplýsingar séu til um sam-
eiginlegt bað kynjanna í almenningsbaðstofum í Svíþjóð13. Og dæmi
frá Noregi sem hefur verið lagt út á þann veg skeri alls ekki úr
um þetta atriði. Einnig hafa reyfaraskrif miðaldahöfunda um Finn-
land verið talin vafasöm. Venjan var að kynin voru aðskilin þó í
sömu baðstofunni væru. Samt er talið að drykkjuskapur og ólifnað-
ur hafi orðið baðstofunum sem slíkum að falli á Norðurlöndum. Eins
og annars staðar veittu þessar almenningsstofnanir ýmislegt fleira
en böð. Þar fengu menn læknismeðferð við ýmsum kvillum, húð-
sjúkdómum, gigt o. fl. Mönnum var tekið blóð og þeir fengu koppa,
nudd o. fl. „till fördrifvande af skabb (som kommer af kölden) och
kláda under huden“ (segir Olaus Magnus 1555)14. Þarna voru veit-
ingar fram reiddar og menn gátu setið að tafli15. Heimildir geta
um þessar stofnanir og þurfti sérstakt leyfi til rekstursins.
Ymsir hafa talið að um slíkar stofnanir sé að ræða í Sverrissögu
og verður það vart í efa dregið: „Birkibeinar váru í baðstofum
margir ok allir óbúnir við“ (61. kap.). Af frásögninni má ráða
að einnig Birkibeinar gera ráð fyrir óvinum sínum í baðstofum
daglega en ekki fyrr en eitthvað er liðið dags: „En konungr vildi,
at þeir biði enn, þar til er flest liðið væri í baðstofum" (64. kap.).
Þeir hafa haft annað að sýsla en sitja í baði öllum stundum.
Ég geri ráð fyrir að hermenn á lausum kili hafi í þann tíð ver-
ið líkir sams konar þrælum nútímans, þ. e. langflestir stundað á
það öllu öðru fremur að hafa upp á kvenfólki og áfengum drykkj-
um. A. m. k. er sagt að þróunin hafi orðið sú að baðstofurnar urðu
vændishús og þar af leiðandi kynsjúkdómabæli. 1 daglegu tali á Itaiíu