Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 73

BAÐSTOFAN OG BOÐ AÐ FORNU
73
er vændishús enn þann dag í dag kallað bagnio (bað)16. Nafnið sýnir
tengsl þessarar óviðjafnanlegu starfsemi fyrr og nú.
1 Arons sögu í Sturlungusafninu (ég held nú fyrir mitt leyti að
sagan sé skáldsaga) segir að Hákon konungur Hákonarson væri mik-
ill velgerðamaðui' Arons Hjörleifssonar. Fékk honum kvonfangs og
gaf honum jörð eða lóð undir hús nær konungsgarðinum í Björgvin.
„Ok enn annan styrk lagði konungr til með Aroni, þann er honum
gekk fyrir mikit: Þat váru stofur tvær. Þar skyldi konungr taka
bað í annarri, en hann ok hirð hans skyldi afklæðast í annarri. Þær
váru svá miklar, at þar mátti allri þjónustu við koma, þótt fimm
tigir manna væri inni í hvárri. Konungr kvað ok á, at hverr maðr
skyldi gefa penning veginn, ef þar vildi bað taka, ok varð þat stór-
fé. Ok þurfti þess, því at Aron hafði jafnan mikinn kostnað“17 Elzta
handritið af fyrri hluta Arons sögu er talið frá því um 1400 en Jón
Jóhannesson heldur söguna skrifaða um miðja 14. öld18.
Víða í Arons sögu kemur fram ókunnugleiki höfundarins á ein-
stökum atriðum og aðstæðum. Svo er um þessa frásögn. En menn-
ingarsögulegt atriði geymir hún þarna. Höfundurinn á við sams
konar baðstofu og greinir í opinberu norsku skjali frá 27. marz
1362: „Magnus med guds naad Noregs Swia ok Skane konunger
.... hafum gefuet ok vnt varom hæimileghum suæini Læmichi af
Bokem gras garda vara j Tunsberghi .... þar med hafum ver gefuet
hanom ok hans æruingium Rimildar batstofuna med allum lunnynd-
um sem till henner leghet hafuer fra forno ok nyiu . . . ,“19, og lýst
hefur verið nánar hér að framan, þ. e. almenningsbaðstofu.
Mér er nokkur freisting að telja frásögnina í Eyrbyggju af bað-
stofu Víga-Styrs hliðstæðu að sumu leyti. Þessi lýsing hefur löng-
um verið nefnd sem dæmi um tilvist baðstofunnar á Islandi til forna.
Ojajárvi segir hana koma heim við frumstæða finnska baðstofu20
(sbr. þó athuganir I. Talve hér síðar). „Var þat hús ákafliga heitt“
segir í Eyrbyggju, rétt eins og samtímamenn höfundar hafi ekki
þekkt slík hús. Lýsingin á baðstofunni er snillilega aðhæfð nauð-
syn skáldverksins eins og sögnin um hráblautu húðina (en útgef-
endur Eyrbyggju benda á- að hún er gömul sögn) og gæti verið til-
búningur án nokkurs skyldleika við íslenzkan raunveruleik fyrir
eða á dögum höfundar Eyrbyggju. Hinu verður ekki móti mælt að
höfundurinn þekkir svitabaðið og gæti hafa kynnzt því erlendis í
stofnun eins og lýst hefur verið eða haft sagnir af því.