Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 80

80
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
urlöndum gegndu allt öðru hlutverki, voru yfirleitt þurrkhús
þar sem þurrkað var korn, malt, lín o. s. frv. 1 Finnlandi, Eystra-
saltslöndunmn, Norðvestur-Rússlandi eru nokkrar upplýsingar
um bað í baðstofum en af svo skornum skammti frá t. d. Finn-
landi að ekkert er á þeim að byggja. Talið er að baðstofubygg-
ingar hafi þó verið almennar á miðöldum meðal bænda í Finnlandi
en hvort þær voru til baða er ekki vitað. (Kannski sams konar og á
Islandi?) Elzta dæmið er frá 1411 af baðstofu á prestssetri. Frá 16.
öld og síðan eru baðstofur til baða kunnar á herragörðum og í húsa-
kynnum ríkisfólks, svo og í borgum og bæjum40. Hinar síðastnefndu,
þ. e. lækninga- og veitingastofur, hafa tíðkazt nokkuð snemma, fyrsta
frásögnin um slíka baðstofu í Noregi er í Sverris sögu og á að hafa
verið um 1180. 1 Svíþjóð í Vestgötalagen frá byrjun 13. aldar (úr-
botamal, 6. gr.) : ef skotið er inn um ljóra og maður drepinn „i löghu
ællær bastughu" þá er það níðingsverk. Baðstofur í bæjum og borg-
um. voru t. d. í Lundi 1269 og margar á 14. öld sem þá voru umrædd-
ar lækninga- og veitingastofur. En elztu dæmi um baðstofur til baða
meðal almúga í Svíþjóð eru frá 17. öld. í Danmörku voru baðstofur
í bæjum en ekki getið um baðstofur meðal almúga41.
Baðstofan á Islandi er ekki einangrað fyrirbæri. Nokkur erlend
dæmi, frá Norðurlöndum, sýna líka þróun.
Þess er getið að á Jótlandi (suðurhluta) sé stofan kölluð „Dor-
ens“, „Dons", „Dons“, sem sé e. t. v. slafneskt orð, „dwernice“, og
upphaflega hafi þýtt baðstofa, „Opholdsstue, hvor Familien samles,
spiser og sover“42. Síðan verður það nafn á herbergi sem er hitað
upp með ofni. Líklega komið frá austanverðu Holtsetalandi á síð-
miðöldum. Aðrir halda frá Suður-Þýzkalandi. Einnig á Suður-Jót-
landi er viðhafnarstofan kölluð „Pisel“, upphafl. á lat.: „balneum
pensile: Badstue der hvilede paa Hvælvinger og opvarmedes ved.
hed Luft ....“, en yfirleitt vantar alla upphitun í þessa viðhafnar-
stofu43.
Þá er athyglisvert dæmi frá Finnlandi. Nú á tímum eru svokall-
aðar „utmarksbastur“ um allt Finnland. Þær eru kunnar frá 17.
öld en munu eldri, því að örnefnin „fiskebastu" og „skogsbastu"
eru kunn, þar voru fyrr á tímum bráðabirgðadvalarstaðir við ákveð-
in verk en alls ekki baðstofur. Áður nefndar „utmarksbastur" eru
líka bráðabirgðabústaðir ætlaðir fólki við ákveðin störf og heita enn
„skogsbastur", „fiskebastur“, ,,slátterbastur“, „fábodsbastur“44 o. s.
frv. Fyrir kemur að þær eru notaðar til baða en það er algjört auka-
atriði.