Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 102

102
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sér að speglinum til að teikna sjálfan sig. Því miður skyggir hár Thor-
valdsens á vangasvip myndarinnar, svo að erfitt er að þekkja hana.
Samt kemur þessi spurning í hugann: Getur þetta verið brjóstlík-
anið af Jóni Eiríkssyni? Hvorki lögun þess né stíll virðist girða
fyrir játandi svar. Þetta virðist vera hin venjulega gerð með holu
baki, ætluð til að standa á kringlóttum fæti. Líkanið sýnir mann
með stuttklippt hár og yfir axlir er klæði í fellingum.
Eins og áður er getið er brjóstlíkani Jóns Eiríkssonar lýst í ævi-
sögunni eftir Svein Pálsson á eftirfarandi hátt: „Bílæti þetta var
aðdáanlega fallegt, í fullri stærð og að nokkru leyti með rómverskri
yfirhöfn (costume)“. Við getum þannig hugsað okkur að brjóstið
hafi verið sveipað klæðafellingum í ætt við rómverska togu, á sama
hátt og á brjóstlíkönum Hartmans Beekens (1743—1781) af bóka-
söfnurunum miklu H. Hielmstierne og Otto Thott, sem bæði eru
gerð um 1779—81 og sett upp í Konunglega bókasafninu í Kaup-
mannahöfn. Klæðið um axlir líkansins á teikningunni kemur prýði-
lega heim við lýsinguna „að nokkru leyti með rómverskri yfirhöfn".
Brjóstlíkön Beekens af Hielmstierne og Thott eru með hárgreiðslu
síns tíma, vöndlar við eyru og sítt hár aftur af hnakka, tekið saman
með bandi. Ef hárbúnaðurinn á eirstungu Ólafs Ólafssonar væri
settur á brjóstmynd Thorvaldsens, er auðvelt að hugsa sér hana í þess-
ari hefðbundnu gerð. Lýsing Sveins Pálssonar, sem styðst við frá-
sögn Bjarna Þorsteinssonar, greinir ekki frá hárbúnaði á brjóst-
myndinni af Jóni Eiríkssyni. Brjóstmynd Thorvaldsens er með
fremur stutt, lítillega hrokkið hár. Það er sú hárgreiðsla, sem köll-
uð er „á la romaine" eða Titusarhár. Nú var ekki venja að sýna
háttsetta embættismenn og aðra fyrirmenn með stutt hár, og fram
úr hófi þótti sú tízka óviðeigandi, sem hingað barst með byltingunni,
að láta snöggklippa sig. Til dæmis er þess að minnast að ekki var
laust við að J. G. Rist, kornungur maður, væri enn árið 1797 grun-
aður um jakobínisma, af því að hann hafði stuttklippt ópúðrað hár,
og hann varð að skuldbinda sig til að láta hár sitt vaxa og púðra
það þegar í stað, áður en hann gekk í þjónustu Schimmelmanns greifa
sem ritari.
Þar sem Jón Eiríksson var skrifstofustjóri í rentukammerinu hefði
mátt búast við því að hann hefði verið sýndur með hárið greitt
nokkurn veginn eftir tízku síns tíma, en hann var auk þess lærður
maður, og um lærða menn gegndi öðru máli. Myndhöggvarinn gat
alltaf leyft sér meira frelsi við lærdómsmann, heimspeking, skáld
eða listamann. Þar var honum heimilt að leita til klassískra fyrir-