Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 128

128
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sömu leið og þeir komu, og síðan norður fyrir Hraunþúfugil og upp
þar á norðurbarminn, þar sem klettarnir eru hæstir og hrikaleg-
astir. Ábótinn leiddi þar smalann að brúninni og hratt honum þar
fram af, til þess að hann segði eigi til gripa ábótans. Smalinn, segir
sagan, að heitið hafi Hólofernis og eftir honum sé höfðinn kallaður
Hólofernishöfði, en það heitir hann enn þann dag í dag. Eptir það
tók ábótinn sótt og andaðist“.
Neðanmáls bætir svo Margeir við: „Einn maður sagðist heyrt
hafa, að smalinn hefði verið svikull í hjásetunni, og verið latur að
labba með strokkinn á bakinu til að rjóminn strokkaðist, og þess
vegna hefði húsbóndi hans hrundið honum fram af klettinum. Slík
smalamunnmæli eru víða þekkt“.
Já, það má með sanni segja. Þau eru víða þekkt. Þetta er aðeins
ein útgáfan af alþekktu sagnefni: Maður felur fé og hefur með sér
aðstoðarmann, sem hann svo drepur til þess að enginn sé til frá-
sagnar um felustaðinn. Þetta er fornt minni, og nægir að minna á
tiltæki Egils Skallagrímssonar er hann fal silfur sitt á gamals aldri
og drap þrælana, sem með honum voru. Að sjálfsögðu hefur enginn
haldið því fram, að neinn sögulegur kjarni sé í þjóðsögunni um
ábótann í Hraunþúfuklaustri, þótt hann sé ekki mikið ótrúlegri en
klaustrið sjálft. En ekki má ganga fram hjá sögunni, því að hún
sýnir ásamt öðru, hvernig þjóðsögur hafa hrannazt utan um þenn-
an stað.
4.10. Hólófemishöfði. Þessi gífurlegi hamrahöfði er eitt af því
sem setur hvað hrikalegastan svip á umhverfi Hraunþúfuklausturs,
sjá 3.0. Ég skrifa nafnið hér eins og það er nú borið fram og þannig
skrifar Hallgrímur Jónasson það, en Margeir ýmist Hólofernis eða
Holofernis. En elzta heimild, sem mér er kunn um þetta örnefni,
er reyndar kvæði Símonar Dalaskálds, sbr. 2.7, og þar er það ritað
(eða prentað) Hólafernishöfði. Margeir segir, að það sé afbökun,
en færir engin rök fyrir því. Eins víst er, að Símon og samtíðar-
menn hans í Dölunum hafi, að minnsta kosti stundum, kallað höfð-
ann Hólafernishöfða.
Hið fyrsta, sem þá kemur í hugann er, að hér sé um afbakað ör-
nefni að ræða. Hefði það þá byrjað á Hóla- eins og fjöldi annarra
íslenzkra örnefna. Nægir hólar eru þarna í námunda, til þess að
eftir þeim yrði gefið örnefni, „með óteljandi stórgrýtishólum“ og
„strýtumyndaðir hraunhólarnir“, segir Margeir, sbr. 3.1. Og þá
kemur í hug nafnið Klausturhólar hjá Daniel Bruun, ef nokkuð er