Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 142

KRISTJÁN ELDJÁRN
KIRKJURÚST Á KROSSI Á SKARÐSSTRÖND
Það hefur ekki komizt í verk einhverra hluta vegna að birta frá-
sögn af bænhúsrúst eða kirkjurúst, sem fannst á Krossi á Skarðs-
strönd sumarið 1947. Þótt rannsókn væri ekki eins fullkomin og
átt hefði að vera, og olli því tímaskortur, eru þessar minjar þó merki-
legar og eiga erindi til þeirra sem vilja gera sér grein fyrir guðs-
húsum miðalda. Því skal hér birt rannsóknarskýrslan, sem ég skrif-
aði þegar að athugun lokinni.
„Prófasturinn í Hvammi í Hvammssveit, séra Pétur Oddsson,
hringdi til þjóðminjavarðar mánudaginn 7. júlí 1947 og tjáði honum,
að mannsbein hefðu fundizt við jarðýtuvinnu að Krossi á Skarðs-
strönd. Fór ég vestur þangað þann 11. júlí, með bíl að Sveinsstöðum
(Kvennahóli), en þaðan ríðandi.
Bóndinn að Krossi, Guðmundur Hólm, hefur nýlega byggt sér
íbúðarhús gott og rifið gamla bæinn. Hugðist hann nú slétta og lækka
bæjarhólinn með jarðýtu, einkum þó austast og syðst, þar sem hann
hafði borið hæst. Þar var að sjá rúst af einhverju húsi, og sagði
bóndinn, að Guðmundur Guðmundsson, sem á Krossi bjó á undan
honum, hefði kallað þetta bænhúsrúst. Jarðýtan skóf niður að undir-
stöðum þessa húss, sem við rannsöltuðum svo, að lögun þess kom
fyllilega í ljós. Undirstöður voru hlaðnar úr einu lagi af stórum
steinum en að öðru leyti hafa veggir verið úr torfi. Norðurveggurinn
allur og austurstafn voru mjög greinilegir, hver steinn á sínum
stað, og sömuleiðis allur eystri hluti suðurveggjar. En vestari hluti
hans og vesturstafn voru ógreinilegri, þó að steinn og steinn væru
á sínum stað. Dyrnar komu til dæmis ekki skýrt í ljós, og er því ekki
hægt að segja um breidd þeirra, en hitt er ljóst, að þær voru á vest-
urstafni og gátu ekki annars staðar verið. Húsgólfinu hallaði nokkuð
til dyranna.