Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Blaðsíða 18

22
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
skotrokk eða hins vegar á spunarokk eða snældu eftir því hvaða efni á að
vefa. Svo dæmi séu tekin er í klæði og svonefnt svanabæ spunnið bæði í
uppistöðu og fyrirvaf á skotrokk, uppistaðan snúðhörð „sem Eingyrne,"
en fyrirvafið eins snúðlint og mögulegt er, „ad eins sammannhange."62 I
kersu aftur á móti er uppistaðan spunnin á „Snældu eða Rock. En fyrervaf-
ed spinnst annaðhvort á Skotrock edur so lint sem mögulegt er á Snældu,
sem Eingyrne, en varla á Spunarock, því hann dregur ei so fliött sem þörf
giörest, nema ullenn være adur lippt."63 Alls er greint frá meðferð ullar
og spuna á bandi í átta mismunandi tegundir efna.64 Síðar í skýrslunni
kemur fram að Magnús hefur látið mann sem hann nafngreinir, Guðmund
Brandsson,65 smíða skotrokk, og að „ein vinnukona" hafi „allareidu lært
adferdina" við að spinna á hann.66 Margt fleira er áhugavert í skýrslu
lögmanns varðandi tóskap og vefnað í vefsmiðjunni, en verður ekki tíund-
að hér.
Skotrokkar íInnréttingunum í Reykjavík
Arið 1752 kom klæðaverksmiðjan (klæðavefsmiðjan) til landsins, hluti af
Innréttingunum, iðnaðarstofnununum, sem Skúli fógeti Magnússon kom á
fót í Reykjavík.67 Var vefjarsmiðjan á Leirá sameinuð verksmiðjunni í
Reykjavík 1754.68 Innréttingarnar voru reknar í um það bil hálfa öld,69 og
gekk á ýmsu svo sem alkunnugt er. Af skýrslum Þórðar Þóroddssonar (Th.
Thoroddi) til stjórnarinnar 1782-1783, en hann hafði verið sendur til Islands
1779 til þess að kanna stofnanir og atvinnugreinar, má sjá að vinnan við
ullariðnaðinn „gekk með hinni mestu tregðu og deyfð móts við það sem
áður hafði verið."70 Hvað varðar rokka og spuna þá eru í skýrslunni, sem
á við árið 1780, aðeins tilgreindir skotrokkar í eigu stofnananna: voru þeir
alls 40, en ekki notaðir nema 7-9, og nefndar 7 spunakonur.71 Árið 1794 er
sagt að til hafi verið „margir rokkar,"72 en ætla má af fyrrgreindu að þeir
og rokkarnir seni voru boðnir upp í júní 1796 ásamt öðrum lausafjármun-
um stofnananna73 hafi verið skotrokkar. Árið 1799 var ekki „eptir ordit af
verksmidjunum í Reykjavík annat en þófaramylnan ok hún spilt ok óbrúk-
ud," 74 en síðustu verksmiðjuhúsin munu hafa verið seld árið 1800.75
„Rdðstöfun um ullarvinnu" 1755
I tengslum við ullarvinnslu Innréttinganna og skotrokkspuna má lesa
athyglisverða frásögn frá fyrstu starfsárum þeirra í sjálfsævisögu séra Þor-
steins Péturssonar á Staðarbakka (f. 1710, d. 1785).76 Varðar hún „ráðstöfun
um ullarvinnu" sem Bjarni sýslumaður Halldórsson á Þingeyrum lét út
ganga 16. nóvember 1755, en hann var „interessent [hluthafi] í ábata þeirra
nýju handverka fyrir sunnan og vildi sem mest fá af spunaverki til vefn-