Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Side 20

24
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
hespugarni.84 Þá voru enn árið 1785 útsendir og „skipt til Kaupstadanna á
Islandi herum 83 standrokkar ... til gefins útbýtíngar;" fer ekki milli mála
að þar var átt við spunarokka, enda voru þeir í raun ætlaðir mönnum sem
hvatning til „líns og hör=undankembu spuna,"85 þótt minna hafi orðið úr
en vonir stóðu til.
I Arnbjörgu, riti um hússtjórn sem séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal
tók saman urn 1782, drepur hann stuttlega á „þau verkfæri til ullarvinnu,
sem Danir hafa híngað innfært," sem séu svo miklu „betri og greiðlegri"
en þau gömlu, meðal annars vefstóla „ístadin fyrir uppistodu vef" og
spunarokka „ístadin fyrir snúda og snældur." Síðan ber hann fram þá von
að „þetta og fleira gagnlegt, verdi lángtum algengnara, enn híngad til er
skéd ... þegar þeir setjast at búrádum, sem nú alast þar upp, sem þeir sjá
fyrir sér þá nýrri og betri adferd at læra hana."86 Björn nefnir spunarokka,
en ljóst er af orðum hans að hann hefur ekki talið þá í almennri notkun
um þetta leyti.
Skotrokkar eru hvergi nefndir á nafn meðal verðlauna- og gjafarokka
stjórnvalda. En svo sem frá verður sagt hér á eftir varðandi Eyjafjarðar-
sýslu, hafa þó fáeinir slíkir borist út til almennings. Auk þeirra er höfundi
raunar aðeins kunnugt um einn skotrokk frá þessum tíma, úr uppskrift á
sterfbúi staðarprests í Berufirði í Suður-Múlasýslu 1773 þar sem skráður
var „Skot Rockr brukannlegur."87 Ekki er vitað hvernig á honum stóð þar.
Presturinn í Berufirði, séra Nikulás Magnússon, sem lést 1772, hafði flust
til Berufjarðar sunnan af landi 1761.88 Nefna má að 1779 sendi séra Jón
Högnason í Múlasýslu utan sýnishorn af þrenns konar klæði sem hann
hafði látið vinna í dönskum vefstóli.89 Má ætla, miðað við til dæmis skýrslu
Magnúsar Gíslasonar frá 1751,90 að bandið í klæðið hafi verið spunnið á
skotrokk. Séra Jón var prestur á Hallormsstað 1766-1779, en fékk þá Hólma
í Reyðarfirði; jafnframt var hann þá aðstoðarprófastur og hafði verið frá
1760 91
Fæð skotrokka í heimildum kemur annars vel heim við orð Skúla Magn-
ússonar í greinarkafla prentuðum 1784 með útreikningum á verðlagi á
garnspuna til ýmiss konar vefnaðar, þar sem hann tekur fram að hann geri
„ecki rád fyrir Skotrock hiá almúga" heldur miði við spuna á „Renníng
[uppistöðu] á smárocka eda snældu."92 Ef til vill er Skúli þar að vitna í
ágrip það um garnspuna sem hann lét prenta í Kaupmannahöfn 1754 og
getur um í upphafi kaflans,93 en þar ræddi hann um skotrokkspuna, trú-
lega jafnframt öðrum spuna.94 Með orðinu smárokkar á Skúli eflaust við
spunarokka. Er helst að sjá af orðum hans að ekki hafi verið lagt svo mjög
kapp á að almenningur eignaðist skotrokka, heldur að spunnið væri á
spunarokka og notast jafnvel sem fyrr við halasnældu að einhverju leyti.